بررسی شناختی استعاره در غزل: مطالعه ای تطبیقی و پیکره بنیاد

نوع مقاله : پژوهشی اصیل

نویسندگان
مصطفی شهیدی تبار 1
حسین پورقاسمیان 2
1 دانشگاه امام صادق علیه السلام
2 دانشگاه صنعتی قم
چکیده
مطالعه حاضر به بررسی تطبیقی غزل از دیدگاه استعاره مفهومی (لیکاف، ۱۹۸۰) می­پردازد. پیکره زبانی این پژوهش شامل ۲۴ غزل (۱۸۹ بیت) از زبان­های فارسی، ترکی آذربایجانی و انگلیسی است. یافته­های پژوهش نشان می­دهد که پربسامدترین حوزه مقصد در نظام مفهومی شعرا در غزل حوزه «عشق» است. همچنین، استعاره­های مفهومی غالب در حوزه عشق، با توجه به دیدگاه لیکاف، در زبان­های فارسی، ترکی و انگلیسی بدین قرار است: الف) زبان فارسی: عشق سفر است، عشق شراب است، عشق پیوند است، عشق آتش است، عشق بیداری است، عشق معامله است. ب) زبان ترکی: عشق ظلم است، عشق ضرر است، عشق انتظار است، عشق چرخش/طواف است، عشق بهار است، عشق شراب است، عشق واعظ است. ج) زبان انگلیسی: عشق زنده است، عشق ناپایدار است، عشق تضاد است. از دیگر یافته­های مطالعه حاضر این است که در برخی از غزل­ها صورت زبانی شعر در بسامد وقوع استعاره مؤثر می­باشد. به عبارت دیگر، فرم زبانی در غزل می­تواند بر نوع و میزان استفاده شاعر از استعاره تاثیر مستقیم داشته باشد. نتایج این پژوهش نشان می­دهد که استعاره مفهومی غالب در غزل همان هسته تشکیل­دهنده و ایجادکننده شعر می­باشد. استعاره مفهومی مذکور از ابتدای تشکیل غزل به عنوان نیروی محرک شاعر بوده و احتمالا شاعر را به گفتن شعر واداشته است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

افراشی، آزیتا و صامت، سجاد (۱۳۹۱). «استعاره مفهومی رنگ در زبان فارسی: تحلیلی شناختی و پیکره بنیاد». هشتمین همایش زبان‌شناسی، ۱۳۹۱، تهران: دانشگاه علامه طباطبایی.
افراشی، آزیتا، عاصی، سیدمصطفی و جولایی، کامیار (۱۳۹۴). «استعاره مفهومی در زبان فارسی: تحلیلی شناختی و پیکره‌مدار». زبان‌شناخت. ۲(۱۲).۳۹-۶۱.
افراشی، آزیتا و مقیمی‌زاده، محمد مهدی (۱۳۹۳). «استعاره مفهومی شرم در شعر کلاسیک فارسی». زبان‌شناخت. ۲(۱۰).۱-۲۰.
حافظ، شمس‌الدین محمد (۱۳۹۱). دیوان حافظ. با مقدمه بهاالدین خرمشاهی. تهران. کلهر.
حسامی، تورج (۱۳۹۰). بررسی تطبیقی استعاره مفهومی در زبان‌های فارسی و اسپانیایی. پایان نامه کارشناسی ارشد. تهران: دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات.
خرمشاهی، بهاالدین (۱۳۷۳). حافظ. تهران. قیام.
دیلمقانی، سمیرا (۱۳۹۱). تحول تاریخی استعاره‌های مفهومی در زبان فارسی: مطالعه موردی سمک عیار. پایان نامه کارشنسی ارشد. تهران: دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات.
روحی، مهری، روشن، بلقیس و نجفیان، آروز (۱۳۹۷). «مقایسه استعاره‌های مفهومی شادی در زبان‌های فارسی، کردی و گیلکی». نشریه پژوهش‌های زبان‌شناسی تطبیقی. ۸ (۱۶).۱۲۵-۱۴۲.
زورورز، مهدیس (۱۳۹۲). استعاره‌های مفهومی شادی و لذت در زبان فارسی: یک تحلیل پیکره‌مدار. پایان نامه کارشناسی ارشد. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
سعدی، مصلح بن عبدالله (۱۳۹۹). کلیات سعدی شیرازی. شیراز. دانشنامه فارس.
شهریار، محمدحسین (۱۳۸۷). دیوان شهریار. تهران. چاپ سی و یکم. موسسه انتشارت نگاه.
شهریار، محمدحسین (۱۳۷۷). دیوان ترکی شهریار به انضمام «حیدربابا یا سلام». تهران. موسسه انتشارت نگاه.
صابر، طاهرزاده (۱۹۱۴). هوپ هوپ نامه. باکو. عیسی بک عاشور بکینک «قاسپی» مطبه‌سی.
فصولی، ملا محمد (۱۳۸۴). دیوان اشعار ترکی فضولی همراه با کشف الابیات. تصحیح، تدین و مقدمه دکتر حسین محمدزاده صدیق.تبریز. اختر.
کریمی، وحیده (۱۳۹۱). استعاره مفهومی درد در گویش کردی ایلام از منظر معنی‌شناختی شناختی. پایان نامه کارشناسی ارشد. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
واحد، علی آقا (۱۳۸۴). کلیات عالی آقا واحد. توپلایان: محمد تقی زهتابی (کیریشچی). تبریز. اختر.
Dooley, R. A. & Levinsohn, S. H. (2001). Analyzing Discourse: A Manual of Basic Concepts. SIL International.
Lakoff, G. George Lakoff on how he started his work on conceptual metaphor. Video. Youtube. 2021. 8.36. min.
Lakoff, G. (2003[1980]). Metaphors we live by. Chicago, IL: University of Chicago Press.
Lakoff, G. (1993), Contemporary theory of metaphor». New York: in Ortony, A.
(Ed). Metaphor and Thought (2nd Ed.). Cambridge University Press. 202-251.
Shahiditabar, M., & Pourghasemian, H. (2021). Conceptual Metaphors of Ayrılıq (Separation) in Azerbaijani Turkish Poetry. Journal of Applied Linguistics and Applied Literature: Dynamics and Advances, 9(1), -. doi: 10.22049/jalda.2021.27019.1233
Shakespeare. W. "When I do count the clock that tells the time." The Norton Anthology of English Literature, edited by Stephen Greenblatt and M. H. Abrams, 8th ed., Norton, 2006.
Shakespeare. W. "Shall I compare thee to a summer’s day?" The Norton Anthology of English Literature, edited by Stephen Greenblatt and M. H. Abrams, 8th ed., Norton, 2006.
Shakespeare. W. "Not marble nor the gilded monuments." The Norton Anthology of English Literature, edited by Stephen Greenblatt and M. H. Abrams, 8th ed., Norton, 2006.
Reddy, M. J. (1979/1993). “The conduit metaphor: A case of frame conflict in our language
about language”. In Andrew Ortony (Ed.), Metaphor and Thought (pp. 164–201).
Cambridge: Cambridge University Press. [First/second edition].
Spencer. E. "One day I wrote her name upon the strand" The Norton Anthology of English Literature, edited by Stephen Greenblatt and M. H. Abrams, 8th ed., Norton, 2006, pp.
Sidney. P. "With how sad steps, O Moon, thou climb'st the skies!." The Norton Anthology of English Literature, edited by Stephen Greenblatt and M. H. Abrams, 8th ed., Norton, 2006.
Sidney. P. "Come Sleep! O Sleep, the certain knot of peace " The Norton Anthology of English Literature, edited by Stephen Greenblatt and M. H. Abrams, 8th ed., Norton, 2006.
Wordsworth. W. "The world is too much with us; late and soon" The Norton Anthology of English Literature, edited by Stephen Greenblatt and M. H. Abrams, 8th ed., Norton, 2006.
Wyatt. T. "I find no peace, and all my war is done." The Norton Anthology of English Literature, edited by Stephen Greenblatt and M. H. Abrams, 8th ed., Norton, 2006.