خوانشی تطبیقی از داستان «زال و رودابه» فردوسی و «بهرام و گل‌اندام» کُردی از دیدگاه تاریخ‌گرایی نو

نوع مقاله : پژوهشی اصیل

نویسندگان
1 مدرس مدعو دانشگاه رازی. کرمانشاه. ایران
2 کارشناس معاونت امور بین الملل بنیاد سعدی، تهران- ایران.
چکیده
نقد تاریخ‌گرایی نو در تقابل با تاریخ‌گرایی سنتی شکل گرفته است. وارونه تاریخ‌گرایی سنتی که از تأثیر یک‌سویه تاریخ بر ادبیات سخن می‌گوید، تاریخ‌گرایی نو به تأثیر متقابل ادبیات و تاریخ بر یکدیگر باور دارد. داستان بهرام و گل‌اندام از منظومه‌های قابل توجه در ادبیات کُردی است که از آن‌ها با عنوان «بیت» نام برده می‌شود. بیت‌ها داستان‌هایی عامیانه با وزن هجایی هستند که به وسیلۀ بیت‌خوان‌ها خوانده می‌شوند. می‌توان گفت میان داستان بهرام و گل‌اندام و زال و رودابه از برخی جهات شباهت‌هایی وجود دارد. از همین رو قابلیت سنجش این دو داستان با یکدیگر هست. در این پژوهش با تکیه بر مطالعات کتابخانه‌ای و اسنادی و با رویکردی تحلیلی ـ تطبیقی کوشیده‌ایم خوانشی از دو داستان مورد نظر برپایه انگاره‌های تاریخ‌گرایی نو به دست بدهیم. یافته‌ها نشان می‌دهد که هر دو داستان اگرچه ظاهراً عاشقانه‌ هستند وکشمکش‌ها بر سر عشق و ازدواج است؛ اما در باطن داستان، قدرت و منافع گفتمانی مسأله بنیادین است. هرگفتمانی می‌کوشد تا منافع سیاسی و اجتماعی خود را حفظ کند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


ـ استنفورد، مایکل (1395). درآمدی بر فلسفة تاریخ، ترجمة احمد گل‌محمدی، تهران: نی.
ـ براون، استورات و دیگران (1392). صد فیلسوف قرن بیستم، ترجمة عبدالرضا سالار بهزادی، تهران: ققنوس.
ـ برسلر، چارلز (1393). درآمدی بر نظریه‌ها و روش‌های نقد ادبی، ترجمة مصطفی میرعابدینی فرد، ویرایش حسین پاینده، تهران: نیلوفر.
ـ پاکزاد، مهری و منیره مسگری (1399). «بررسی و تطبیق درون‌مایه‌های داستانی بهرام و گل‌اندام امین‌الدین صافی و بیت (منظومة ملحون) عامیانة کُردی»، فصل‌نامة ادبیات و زبان‌های محلی ایران‌زمین، سال ششم، شمارة چهارم(پیاپی 30).، صص 1-30.
ـ پاینده، حسین (1398). نظریه و نقد ادبی؛ درس‌نامه‌ای میان‌رشته‌ای، تهران: سمت.
ـ پین، مایکل (1394). فرهنگ اندیشة انتقادی؛ از روشنگری تا پسامدرنیته، ترجمة پیام یزدان‌جو، تهران: مرکز.
ـ حقیقی، مانی (1393). سرگشتگی نشانه‌ها؛ نمونه‌هایی از نقد پسامدرن، تهران: مرکز.
ـ حمیدیان، سعید (1387). درآمدی بر اندیشه و هنر فردوسی، تهران: ناهید.
ـ خالقی مطلق، جلال (1398). زنان شاهنامه، ترجمة فرهاد اصلانی و معصومه پورتقی، تهران: نگاه معاصر.
ـ رشیدیان، عبدالکریم (1394). فرهنگ پسامدرن، تهران: نی.
ـ ستاری، جلال (1390). سیمای زن در فرهنگ ایران، تهران: مرکز.
ـ سیگال، رابرت (1398). اسطوره، ترجمة احمدرضا تقاء، تهران: ماهی.
ـ شفیعی بافتی، محسن و دیگران (1401). «تحلیل رفتار شخصیت‌های اصلی داستان زال و رودابه بر اساس الگوی سفر قهرمان»، فصل‌نامة علمی ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی، سال18، شمارة 68.
ـ شمیسا، سیروس (1386). سیر غزل در شعر فارسی، تهران: علم.
ـ شهبازی، علیرضا شاپور (1399). زندگی‌نامة تحلیلی فردوسی، ترجمة هایده مشایخ، تهران: هرمس.
ـ فتّاحی قاضی، قادر (1347). منظومة کُردی بهرام و گل‌اندام، تبریز: مؤسسة تاریخ و فرهنگ ایران.
ــــــــــــــــــــــ (1351). منظومة کُردی شیخ فَرْخ و خاتون استی، تبریز: مؤسسة تاریخ و فرهنگ ایران.
ـ قیس رازی، شمس (1314). المعجم فی معاییر اشعارالعجم، به تصحیح محمد قزوینی و تصحیح ثانوی مدرس قزوینی، تهران: مجلس.
ـ کزّازی، میرجلال‌الدین (1393). نامة باستان، ج1، تهران: سمت.
ـ کلیگز، مری (1388). درس‌نامة نظریة ادبی، گروه مترجمان، تهران: اختران.
ـ لچت، جان (1392). پنجاه متفکر بزرگ معاصر از ساختارگرایی تا پسامدرنیته، ترجمة محسن حکیمی، تهران: خجسته.
ـ محبی، ابوالفضل و خلیل بیگ‌زاده (1402). «خوانش داستان رستم و سهراب از دیدگاه نقد تاریخ‌گرایی نوین»، دوفصل‌نامة پژوهش‌های میان‌رشته‌ای زبان و ادبیات فارسی، سال دوم، شمارة دوم، صص 79 – 103.
ـ مقدادی، بهرام (1393). دانش‌نامة نقد ادبی؛ از افلاتون تا به امروز. تهران: چشمه.
ـ مکاریک، ایرنا ریما (1393). دانش‌نامة نظریه‌های ادبی معاصر، ترجمة مهران مهاجر و محمد نبوی، تهران: آگاه.
ـ موس، مارسل (1394). رسالة پیشکش، ترجمة لیلا اردبیلی، تهران: علمی ‌و فرهنگی.