«اسب تازی نهاد» سعدی و «باز شکاری» بوکاچو؛ توارد و تشابه یا تأثیر و تأثر؟

نوع مقاله : پژوهشی اصیل

نویسندگان
مصطفی حسینی
مصطفی حسینی
استادیار گروه ادبیات انگلیسی، دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران
چکیده
بررسی تشابه مضمونی و تأثیر و تأثر شاعران و نویسندگان از/ بر یکدیگر ضرورت دارد چرا که به درک بهتر آثار آنان کمک می­کند. این پژوهش، از رهگذر فولکلور تطبیقی، به بررسی مشابهت مضمونی شعری از سعدی و داستانی از بوکاچو می­پردازد و به پرسش­های زیر پاسخ می­دهد: آیا مشابهت مضمونی میان شعر «اسب تازی­نهاد» سعدی و داستان «باز شکاری» از مقولۀ توارد و تشابه است، یا از مقولۀ تأثیر و تأثر؟ آیا این تشابه مضمونی از مقولۀ «قصه­های سرگردان» یا «قصه­های بین­المللی» است؟ آیا احتمال دارد هر دو از یک منبع مشترک متأثر باشند؟ به علت وجود قرب تاریخی ـ جغرافیایی، و وجود وسایل و طرق مشخص نقل و انتقال (مانند جنگ­های صلیبی، اسپانیای سده­های میانه، و تجارت با کشورهای خاور نزدیک) حکایت «اسب تازی­نهاد» سعدی و داستان «باز شکاری» بوکاچو بر خلاف مشابهت مضمونی نه از مقولۀ توارد و تشابه بل از مقولۀ تأثیر و تأثر است و تصور اخذ و اقتباس مستقیم این دو داستان از یکدیگر بعید و آشنایی بوکاچو با داستان سعدی و حتی عوفی، مقدم بر سعدی، نامحتمل است. به علاوه، به خاطر شباهت­های زیاد در جزئیات، در مشابهت مایگانی و در ترتیب و توالی دو داستان، شاید بتوان دو داستان را دو روایت از یک نوع داستان دانست که هر دو داستان از یک اصل منشعب شده­اند. به احتمال زیاد روایت شفاهی یا کتبی اصل عربی این داستان به وسیله صلیبی‌ها و از رهگذر زبان لاتین به عنوان زبان میانجی به اروپا راه یافته و بوکاچو از آن متأثر شده است

کلیدواژه‌ها

موضوعات

انوشه، حسن. (1381). دانشنامۀ ادب فارسی. ج. 2. تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
آلیگیری، دانته. (1335). کمدی الهی، ج. 1، ترجمۀ شجاع الدین شفا، تهران: انتشارات امیرکبیر.
بوکاچیو، جیووانی. (1335). دکامرون، ترجمۀ محمد قاضی، تهران: انتشارات مازیار.
پاینده، حسین. (1382). گفتمان نقد: مقالاتی در نقد ادبی. تهران: نشر رزونگار.
تراویک، باکنر. (1376). تاریخ ادبیات جهان، ج. 1، ترجمۀ عربعلی رضایی، تهران: انتشارات فرزان روز.
حسینی، مریم. (1381). «قاضی در هماوردی با بوکاچیو». کتاب ماه ادبیات و فلسفه، صص. 88-93.
حمیدی شیرازی، مهدی. (1382). دریای گوهر، ج. 2، تهران: صدای معاصر.
خانلری، زهرا. (1379). فرهنگ ادبیات جهان، تهران: انتشارات خوارزمی.
سعدی، مصلح الدین. (1375). بوستان، تصحیح غلامحسین یوسفی، تهران: انتشارات خوارزمی.
شهباز، حسن. (1383). سیری در بزرگ ترین کتاب های جهان، ج. 2 تهران: انتشارات امیرکبیر.
زرین‌کوب، عبدالحسین. (1381). نقش بر آب، تهران: انتشارات سخن.
زرین‌کوب، عبدالحسین. (1382). بحر در کوزه، تهران: انتشارات سخن.
عوفی، محمد. (1352). جوامع‌الحکایات و لوامع الروایات. تصحیح امیربانو کریمی. تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
کرمی، محمد حسین. (1388). «منشأ چهار حکایت و چند بیت شیخ اجل در آثار گذشتگان». گوهر گویا (پژوهشنامه زبان و ادب فارسی)، س. 3، ش. 3، ص. 1-20.
مهدوی دامغانی، احمد. (1390). یاد یاران و قطره‌های باران. تهران: انتشارات علم و دانش.
مینوی، مجتبی. (1383). پانزده گفتار، تهران: انتشارات توس.
یوسفی، غلامحسین. (1379). چشمۀ روشن، تهران: انتشارات علمی.
یوسفی، غلامحسین. (1386). روان‌های روشن، تهران: انتشارات سخن.
Boccaccio, G. (2003). The Decameron. tr. G. H. McWilliam. London: Penguin Books Ltd.
Brunvand, J. (1968). The study of American folklore: An Introudction. New York: W.W. Norton & Company.I N C.
Damrosch, D. (2021). Around the World Literature in 80 Books. New York, Penguin Press.
Hansen, W. (2002). Ariadne’s Thread: A Guide to International Tales Found in Classical Literature. Ithaca, Cornell University Press.
Marzolph, U. (2022). 101 Middle Eastern Tales and Their Impact on Western Oral Tradition. Detroit: Wayne State University Press
Perrine, L. (1982). The Elements of Poetry. Southern Methodist University.