بررسی تطبیقی روایت ادبی و موسیقی: رویکرد نشانه- معناشناختی (مطالعۀ موردی داستان کوتاه «مارش الغروب» یوسف ادریس)*

نوع مقاله : پژوهشی اصیل

نویسندگان
1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران
2 استاد گروه زبان و ادبیات فرانسه، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران
چکیده
مقالۀ حاضر بر پایۀ مطالعات نقدبنیادِ ادبیات تطبیقی و با رویکرد نشانه- معناشناختیِ گفتمانی به بررسی تطبیقیِ روایت ادبی و موسیقی در داستان کوتاه «مارش الغروب» اثر یوسف ادریس می‌پردازد. در این داستان علاوه بر عنوان‌پردازیِ موسیقایی؛ نوعی موسیقیِ فولک مربوطه به حرفه، در ساختار کلی پیرنگ آن جریان روایت را پیش‌می‌برد. در این گفتمان سه نوع حضورِ کنشی، تنشی و زیبایی‌شناختی شکل می‌گیرد و هستۀ اصلی جریان معناسازی حضور زیبایی‌شناختی است. سوژه در این مرحله از تمام اهداف و برنامه‌های خود عبور می‌کند و بی‌اختیار آهنگ سنج‌ها را تغییر می‌دهد و موسیقی به جوهر موسیقی تبدیل می‌شود. بنابراین مسأله‌ای که مطرح می‌شود این است که حضور زیبایی‌شناختی مبتنی بر چیست. چگونه گفتگوی بین ادبیات و موسیقی دگردیسی جهان را تضمین می‌کند و سبب تغییر در رابطۀ بین سوژه و هستی می‌شود. این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی سه نوع حضور را در این داستان بررسی می‌کند و در ضمن آن‌ها به نقش عنوان، مکان و زمان اشاره می‌شود. نتیجۀ بررسی نشان می‌دهد که سوژه با عبور از دو رابطۀ کنشی و تنشی بر اثر نگاه پدیدارشناختی به یک آنِ حضور و لحظۀ زیبایی‌شناختی می‌رسد و تجلی آن در بداهه‌پردازی و رابطۀ خلسه‌ای و استعلایی او با هستی نمایان می‌شود. در این مرحله درپی اختلال در رابطه کنشی و تنشی، روایت ادبی دچار گسست در مسیر پیشرفت خود می‌شود، از اینجاست که ادبیات و موسیقی وارد گفتگو می‌شوند و برای رفع گسست، روایتِ ادبی جهانِ موسیقی را گسترش می‌دهد و بازتاب صدای روایت به موسیقی سپرده می‌شود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


آلبوغبیش، عبدالله. (1399). «مکتب نقدبنیاد در مطالعات ادبیات تطبیقی؛ مبانی نظری و الگوهای روش‌شناختی». ادبیات پارسی معاصر. سال دهم، شماره اول. 41- 65.
انوری، حسن. (1381). فرهنگ بزرگ سخن. تهران: سخن. جلد هفتم.
بابک معین، مرتضی. (1389). زیبایی‌شناسی نفی در آثار مالارمه. تهران: علم.
------------. (1390). «بررسی تطبیقی اندیشه‌های بنیادین پدیدارشناسی (با رویکرد هوسرلی) با مضامینی چند در شعر سپهری». مطالعات تطبیقی هنر. ش 1. 17- 28.
-----------. (1394). معنا به‌مثابه تجربه زیسته: گذر از نشانه‌شناسی کلاسیک به نشانه‌شناسی با دورنمای پدیدارشناختی. تهران: سخن.
بِنسِن، بروس اِلیس. (1394). بداهۀ گفت‌و شنود موسیقایی، پدیدارشناسی موسیقی. ترجمه حسین یاسینی. تهران: ققنوس.

پاستوری، ژان پیر. (1383). سماع زندگان. ترجمۀ حمیدرضا شعیری. تهران: نشر قطره.
تامس پریموزیک، دنیل. (1387). مرلوپونتی، فلسفه و معنا. ترجمه محمدرضا ابوالقاسمی. تهران: نشر مرکز.
رادمنش، شبنم‌السادات، شعیری، حمیدرضا. (1392). «بررسی نشانه- معناشناختی رابطۀ عنوان و نقاشی: مطالعۀ موردی "تداوم خاطره" اثر سالوادور دالی و "جیغ" اثر ادروارد مونش». فصلنامه تخصصی نقد ادبی. س6ف ش 24. 7- 30.
شعیری، حمیدرضا. (1386). «رابطه نشانه‌شناسی با پدیدارشناسی با نمونه‌ای تحلیلی از گفتمان ادبی- هنری». ادب‌پژوهی. ش 3. 61- 82.
-----------. (1391). نشانه- معناشناسی دیداری، نظریه‌ها و کاربردها. تهران: سخن.
-----------. (1395 الف). تجزیه و تحلیل نشانه- معناشناختی گفتمانی. چاپ پنجم. تهران: سمت.
-----------. (1395 ب). نشانه- معناشناسی ادبیات: نظریه و روش تحلیل گفتمان ادبی. تهران: دانشگاه تربیت مدرس.
شوالیه، ژان، گِربران، آلَن. (1379). فرهنگ نمادها: اساطیر،رؤیاها، رسوم ... . جلد دوم. ترجمه و تحقیق: سودابه فضایلی. تهران: جیحون.
صفری، عبدالرضا، معین، امراله. (1398). «ادراک زیبایی‌شناختی آگاهی در پدیدارشناسی از نظرگاه هوسرل، هیدگر و سارتر». متافیزیک. سال 11، ش 28. 135- 150.
گرمس، آلژیرداس ژولین. (1398). نُقصان معنا، عبور از روایت‌شناسی ساختارگرا: زیبایی‌شناسیِ حضور. ترجمه و شرح: حمیدرضا شعیری. تهران: نشر خاموش.
گیرو، پی‌یر. (1383). نشانه‌شناسی. ترجمه محمد نبوی. تهران: آگاه.
مرلوپونتی، موریس. (1394). جهان ادراک. ترجمه فرزاد جابرالانصار. تهران: ققنوس.
مولوی، جلال‌الدین محمد. (1372). شرح جامع مثنوی معنوی، کریم زمانی. دفتر چهارم. تهران: اطلاعات.
وجدانی، بهروز. (1376). «سنج» در فرهنگ موسیقی ایرانی. تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.
منابع عربی
إدریس، یوسف. (1991). ألیس کذلک، فی الاعمال الکامله المجلد 2. مصر- القاهره: دارالشروق.
جامعه الملک عبد العزیز. (2014). «ملخص کتاب الإیقاعیه الکونیه فی أقصوصه مارش الغروب لیوسف إدریس».
< https://ahadi.kau.edu.sa>
حمد، محمد. (2011). «نظام العنونه و جهاز التوقعات عند القارئ». المجله الالکترونیه المنهل.
https://platform.almanhal.com>/>
محمدعلی، أسعد. (1985). بین الأدب و الموسیقی، دراسه مقارنه فی الفن الروائی. عراق- بغداد: آفاق عربیه.

Albughbish, Abdullah. (2019). " The Connection between Literature and Music in
"Symphony of the Dead" by Abbas Maroufi ". Literary Text Research. Vol 25(87), 65-41.
Anuri, Hassan. (1381). Great speech culture. Tehran: Sokhn. Volume 7.
Babak Moin, Morteza. (1389). Aesthetics of negation in Mallarmé's works. Tehran: Alam.
------------. (1390). "A comparative study of the fundamental ideas of phenomenology (with Husserli's approach) with several themes in Sepehri's poetry". Comparative studies of art. Sh 1. 17-28.
-----------. (2014). Meaning as lived experience: passing from classical semiotics to semiotics with a phenomenological perspective. Tehran: Sokhn.
Bensen, Bruce Ellis. (2014). The Improvisation of Musical Dialogue, A Phenomenology of Music. Translated by Hossein Yasini. Tehran: Phoenix.
Cheralier, Jean. (1379). Dictionarire des symboles, mythes, reves, coutumes, ... . translated by Soudabeh
Pastori, Jean-Pierre. (1383). La danse desvifs. (1383/ 1977) Translated by Hamidreza Shairi. Tehran: Nashr Ghatre.
Fazayeli. Tehran: Jayhoon.
Thomas Primozic, Daniel. (1387). Merleau-Ponty, philosophy and meaning. Translated by Mohammad Reza Abul Qasimi. Tehran:
Center.
Radmanesh, Shabnam-Elsadat, Shairi, Hamidreza. (2012). "A semiotic-semantic examination of the relationship between the title and the painting: a case study of "Persistence of Memory" by Salvador Dalí and "The Scream" by Edvard Munch". A specialized quarterly of literary criticism. S6F S. 24. 30-7.
Shayiri, Hamidreza. (1386). "The relationship between semiotics and phenomenology with an analytical example of literary-artistic discourse". literary study No. 3. 61-82.
-----------. (2011). Visual Semantics, theories and applications. Tehran: Sokhn.
-----------. (1395 A). Analysis Semiotics of Discourse. Fifth Edition. Tehran: Samt.
-----------. (1395 B). Semantics of Literature, Theories and Practices of literary Discourse Regimes. Tehran: Tarbiat Modares University Press.
Chevalier, Jean. (1379). The Dictionary of symbols: myths, dreams, customs... The second volume. Translation and research: Sudaba Fazali. Tehran: Jihoon.
Safari, Abdul Reza, Moin, Amraleh. (2018). "Aesthetic perception of consciousness in phenomenology from the point of view of Husserl, Heidegger and Sartre". metaphysics. Year 11, No. 28. 135-150.
Germes, Algirdas Julien. (2018). De I’imperfection. Translation and description: Hamidreza Shairi. Tehran: Khammosh publication.
Giroud, Pierre. (1383). Semiotics. Translated by Mohammad Nabawi. Tehran: Aghaz.
Merleau-Ponty, Mauritius. (2014). The world of perception. Translated by Farzad Jabralansar. Tehran: Ghoghnoos.
Molavi, Jalaluddin Mohammad. (1372). A comprehensive description of the spiritual masnavi, Karim Zamani. The fourth office. Tehran: Ettelaat.
Vojdani, Behrouz. (1376). "Sanj" in Iranian music culture. Tehran: Iran's Cultural Heritage Organization.
Arabic sources
Idris, Yusuf. (1991). Alis Kahloem, in al-Amaal al-Mullam Vol. 2. Egypt-Cairo: Dar al-Shoroq.
King Abdulaziz University (2014). "Summary of the book Al-Radaqiyah Al-Kuniya fi Aqsausa Marsh al-Ghroub by Yussef Idris".
<https://ahadi.kau.edu.sa>
Hamad, Mohammad. (2011). "Al-Anouna system and the system of expectations in the reader". Al-Manhal electronic magazine.
https://platform.almanhal.com>/>
Mohammad Ali, Asad. (1985). Between literature and music, a comparative study in al-Alfan al-Rawai. Iraq-Baghdad: Afaq Arabiya.