بررسی تطبیقی کهن الگوی «مادر مثالی» در قصه‌های «گویچک فاطما» و «یه شین» سیندرلاهای ایران و چین برمبنای روانشناسی تحلیلی یونگ

نوع مقاله : پژوهشی اصیل

نویسندگان
1 دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهیدمدنی آذربایجان
2 استاد گروه زبان و ادبیات فارسی،دانشگاه تبریز
چکیده
قصه‌های سیندرلا یکی از محبوب‌ترین انواع قصه‌های پریان است که تا به امروز شناخته شده است. این قصّه‌ها نه تنها در فرهنگ غربی بلکه در سطح جهانی به داستان‌های سنتی تبدیل شده‌اند که دائماً حفظ و تکرار می‌شوند، در حالی که به طور مداوم تغییرات و بازخوانی‌های جدید بر روی آنها انجام می‌شود. نظریه‌های متعددی در مورد منشأ افسانه‌ها وجود دارد، هرچند که هیچ یک از آنها به صورت قاطع قابل ردّ یا پذیرش نیست. اولین قصۀ سیندرلا که برای ما شناخته شده است، سیندرلای چینی «یه شین» (Yeh-hsien) است که قدمت آن در اروپا به قرن نهم میلادی می‌رسد. قصۀ «گویچک فاطما» نیز یکی دیگر از معروف‌ترین قصه‌های سیندرلا است که در آذربایجان ایران شهرتی تام دارد. با توجه به اینکه بن‌مایه‌های این دو قصه تقریباً همسان هستند، این مقاله به شیوۀ توصیفی و تحلیلی بدین سؤال که نمادها و نمودهای «مادر مثالی» در قصه‌های «گویچک فاطما» و «یه‌شین» چیست، پاسخ می‌گوید. در این قصه‌ها، کهن‌الگوی مادر مثالی در دو چهرۀ سازنده و مخرب دیده می‌شود. نمادهای این کهن‌الگو که در قصۀ «گویچک فاطما»متنوع‌تر از قصۀ «یه‌شین» است، در سیمای مادر واقعی، نامادری، پیرزن جادوگر و دیگر عناصر طبیعت چون گاو، چشمه، باد، زمین،و عناصر دست‌ساز بشری چون تنور دیده می‌شود و در قصۀ «یه‌شین» تنها در سیمای مادر واقعی، نامادری، ماهی و زمین نمود دارد

کلیدواژه‌ها

موضوعات


اسمیت، ژ. (1383). فرهنگ اساطیر یونان و روم. چ1. ترجمۀ ش. برادران خسروشاهی. تهران: روزبهان و فرهنگ معاصر.
اسنودن، ر. (1388). خودآموز یونگ. ترجمۀ نورالدین رحمانیان. تهران: آشیان.
اوداینیک، و. و. (1379). یونگ و سیاست: اندیشه‌‌های سیاسی و اجتماعی کارل گوستاو یونگ. ترجمۀ ع. طیب. تهران: نی.
ایونس، و. (1373). اساطیر هند. چ1. ترجمۀ ب. فرخی. تهران: اساطیر.
باشلار، گاستون (1364). روانکاوی آتش، ترجمه جلال ستاری، تهران، توس
بندهشن، (۱۳۸۵) ترجمۀ مهرداد بهار، تهران.
بهار، م. (1352). اساطیر ایران. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
پالمر، م. (1385). فروید، یونگ و دین، ترجمۀ دهگانپور و غ. محمدی، تهران: رشد.
ذوالفقاری، ح، ع. شیری، (1394)، باورهای عامیانۀ مردم ایران، چاپ پنجم، تهران: نشر چشمه. فردوسی.
حیدری، م. (1394). عنوان ریخت‌شناسی تطبیقی قصه‌های ماه پیشونی، «یه‌شین» و سیندرلا، پژوهش زبان و ادبیات فارسی، بهار 1394، شماره 36، صص192-157.
خدیش، پ. (1387). ریخت‌شناسی افسانه‌های جادویی، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
رسمی، س.، م. ملکپور علمداری، (1395). بررسی تطبیقی قصه فاطما باهمتای غربی‌اش سیندرلا، کنگره بین‌المللی زبان و ادبیات، مشهد.
ژیران، ف.؛ لاکوئه، جی.؛ ل.، و دلاپورت، م. الیاده، (1375). رؤیا، اسطوره، راز. ترجمۀ ر. منجم. تهران: فکر روز.
ستاری، ر.؛ حقیقی، م.؛ محمودی، م. (1395). تجلی کهن الگوی «مادر مثالی» در حماسه‌های ملی ایران بر اساس نظریه روان شناختی یونگ، زن در فرهنگ و هنر، دوره 8، بهار 1395، شماره 1، صص66-45.
سجادی‌نسب، آ.، م. قویمی، (1397). تحلیل روایی قصه سیندرلا اثر شارل پرو براساس نظام گفتمانی ابرشمایلی، روایت‌شناسی، پاییز و زمستان 1397، شماره 4، صص53-78.
سلطان‌پور، ب. (1369). آذربایجان ناغیلاری و قهرمانلیق داستانلاری،تهران: کیهان.
ﺷﺎﻣﻠﻮ، ا. (1379). قصه‌های ﻛﺘﺎب ﻛﻮچه، ﺗﻬﺮان: ﻣﺎزﻳﺎر.
سن، ک.م. (1375). هندوئیسم. ترجمۀ ع. پاشایی، تهران: فکر روز.
سیلور، د. (۱۳۸۲). ایران و ایزدبانوان یونانی. تهران: اسطوره.
شکیبی ممتاز، ن. (1401). رمزگشایی کهن‌الگویی داستان‌های هفت‌پیکر نظامی با توجه به سیر بهرام برای رسیدن به «مادر مثالی»، متن پژوهی ادبی، بهار 1401، شماره 91، صص ۳۱۵ – ۳۴۱.
شوالیه، ژ.، و گربران، آ. (1379). فرهنگ نمادها. ترجمۀ س. فضایلی. تهران: جیحون.
فردوسی، ا. (1396). شاهنامه، دفتر پنجم، به کوشش جلال خالقی مطلق، تهران: مرکز دائره‌المعارف بزرگ اسلامی.
فهندژسعدی، ف.؛ کهنسال، م.؛ زیبایی‌نژاد، م. (1400). بررسی تطبیقی دو افسانه‌ی «خانم ماه پیشونی» از روایت محله‌ی سعدی شیراز و «سیندرلا» از شارل پرو، زبان و ادبیات فارسی (دانشگاه آزاد اسلامی واحد فسا)، تابستان 1400، شماره 26، صص 149 تا 169.
کفافی، م. ع. (1389). ادبیات تطبیقی، ترجمه حسین سیدی، چاپ اول، مشهد: به نشر.
کمپبل، ج. (1377). قدرت اسطوره. ترجمۀ ع. مخبر. تهران: مرکز.
کوپر، جی. سی. (1392). فرهنگ نمادهای آیین، ترجمه رقیه بهزادی، تهران: نشر علمی.
گورین و.؛ و همکاران. (1394). راهنمای رویکردها نقد ادبی، ترجمۀ فرزانه طاهری، چاپ چهارم‌، تهران: نیلوفر.
میرحسین‌پور، ف. (1389). گویچک فاطما، اورمیه: بوتا.
ممی‌زاده، ع. (1400). گویچک فاطما، اردبیل: آرچا.
ویو، ژ. (1375). فرهنگ اساطیر مصر. چ1. ترجمۀ ا. اسماعیل‌پور، تهران: فکر روز.
روحانی سراجی.س.ح.؛ خسروی، ح.؛ همتی، ا. ح. (1397). کهن الگوی مادر مثالی در قصه‌های مشدی گلین خانم با تکیه بر نظریات یونگ، ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی، سال چهاردهم، پاییز 1397، شماره 52، صص ۲۱۱ – ۲۴۷.
یاوری، ح. (۱۳۷۴). روانکاوی و ادبیات، (دو متن، دو جهان، دو انسان)، تهران، نشر تاریخ ایران.
یونگ، ک. گ. (1368). چهار صورت مثالی. ترجمۀ پ. فرامرزی. مشهد: آستان قدس قدس رضوی.
ـــــــــــــ . (1395). ناخودآگاه جمعی و کهن الگو. ترجمۀ ف. گنجی و م. اسماعیل‌پور، تهران: جامی.
ـــــــــــــ . (1387). انسان در جستجوی هویت خویشتن، ترجمۀ محمود به فروزی، چاپ سوم، تهران: جامی.
ـــــــــــــ . (1382). روانشناسی و دین، ترجمۀ فؤاد روحانی، تهران: علمی و فرهنگی.
Merchant, C. (1385). Women and the Environment, New York: Routledge.
Philip, Neil ,The Cinderella Story: The Origins and Variations of the Story Known as ‘Cinderella,’ (New York, New York: Penguin Books, 1989), 7.
Ai-Ling Louie,2001Yeh Shen, A Cinderella story from China Detail of The Moonlight (2001),Chen Jia Qi. Watercolor. Red LanternFolk Art, Mukashi Collection.© The Mukashi Collection/SuperStock.
Friedman, Kristen, 2010, Cinderella Tales and Their Significance, thesis in University at Albany, State University of New York.