َبررسی تطبیقی دو زندان سروده از ابن زیدون اندلسی و مسعود سعد سلمان لاهوری

نوع مقاله : پژوهشی کیفی

نویسنده
دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی، دانشکده زبان های خارجی، دانشگاه ولی عصر (عج) رفسنجان.
چکیده





فصلنامه علمی- پژوهشی پژوهش‌های ادبیات تطبیقی

دورۀ 10، شمارۀ 3 پاییز 1401، صص112-138




کوشش حاضر به تحلیل تطبیقی دو زندان سروده از دو شاعر برجسته عرب و ایرانی یعنی ابن زیدون اندلسی (394-463) و مسعودسعد سلمان (439-515) در چارچوب ادبیات تطبیقی پرداخته است. این دو شاعر مدّتی از عمر خود را در زندان سپری کردند و چکامه هایی هنری در احوال اسارت خویش سرودند. نگارنده در این نوشتار، از هر سراینده یک زندان سروده را برگزیده و به شیوه توصیفی-تحلیلی، نقد و مقایسه کرده است. موقعیت متن سازِ مشابه و اغراض متجانس مندرج در قصاید از قبیل: شکایت، مهرجویی، فخرورزی و مدح، از دلایل گزینش این دو اثر برای هم سنجی است.

پژوهش نشان می دهد که در قصیده ابن زیدون نسیب نمادین، نمایی دو بُعدی از غم عشق و اندوه اسارت را نشان می دهد. مهرجویی از ممدوح با نکوهشی نرم درآمیخته است. مدح، لحن موعظه دارد و فخرورزی بیش از خودستایی، دارای کنش ترغیبی است. در سروده مسعود، سوز و گداز یک زندانی جبراندیش که جهان را مظهر تنازع و تبعیض می بیند، در سطوح واژگان، اسلوب، تخیّل و بافت عمودی قصیده تجلّی یافته است. زندان طولانی مدّت، ذهن و زبان مسعود را بیش از حریف تازی اش با مادّه و مکان درپیوسته است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


آلبوغیش، عبدالله. (1400). «ادبیات تطبیقی و مطالعات فرهنگی: بنیان‌ها، مؤلّفه‌ها و روش‌شناسی». ویژه‌نامه ادبیات تطبیقی (نامه فرهنگستان). ش21. صص 3-27.
آذرگون، علی. (1384). «دو شاعر زندانی (بررسی برخی عناصر مشترک حبسیه در شعر مسعود سعد سلمان و خاقانی شروانی)». فصلنامه ادبیات فارسی. ش3. صص 191-209.
ابن بسّام الشنترینی، أبوالحسن علی. (1417). الذخیره فی محاسن أهل الجزیره. القسم الأول. تحقیق: إحسان عبّاس. المجلد الأول. بیروت: دارالثقافه.
ابن‌زیدون، احمد بن عبدالله. (1429). دیوان ابن‌زیدون. شرح: یوسف فرحات. بیروت: دارالکتاب العربی.
بحری، خداداد. (1400). «نگاه رمانتیک در تصویرپردازی کلاسیک؛ پژوهشی در غزل‌های ابن زیدون». ادب عربی. س 13. ش 3. صص 46- 65.
جاب الله، أسامه عبدالعزیز. (2020). «سیمیائیه السّرد الزمنیّ فی شِعر إبن زیدون». جامعه الشارقه. المجلد 17. العدد1. صص284-325.
جّرّ، خلیل. (1377). فرهنگ لاروس عربی- فارسی. ترجمه حمید طبیبیان. چاپ نهم. تهران: مؤسسه انتشارات امیرکبیر.
جرّار، صلاح. (1430). قراءات فی الشعر الأندلسی. الطبعه الثانیه. الأردن: دارالمسیره للنشر والتوزیع.
حبیبی، عبدالحی. (1347). محابس مسعودسعد سلمان. یغما، س12. ش21. صص 678 -688.
حسنوند، محمدکاظم و شمیم، سعیده (1393). «بررسی نقشمایه گل لوتوس در هنر مصر، ایران و هند». جلوه هنر. ش11. صص 22-39.
رمضانی، ربابه و فیضی، پریسا. (1396). «بررسی کارکردهای غزل در شعر ابن‌زیدون و شهریار». مطالعات ادبیات تطبیقی، س 11. ش 44. صص 153-174.
زرین‌کوب، عبدالحسین. (2536). با کاروان حله. چاپ چهارم. تهران: انتشارات جاویدان.
الزغلول، محمد احمد. (1382). «حبسیات عربی و فارسی با تکیه بر حبسیات ابوفراس حمدانی و مسعود سعد سلمان». نامه پارسی، س1. ش8. صص 125-140.
زینی‌وند، تورج. (1386). «تحلیل تطبیقی بازتاب فرهنگ عربی در شعر مسعود سعد سلمان». لسان مبین. س2. ش2. صص101- 122.
سعد سلمان، مسعود. (1364). دیوان مسعود سعد. تصحیح: مهدی نوریان. چاپ اول. اصفهان: انتشارات کمال.
سعد سلمان، مسعود. (1362). دیوان مسعود سعد سلمان. مقدمه: ناصر هیّری. تصحیح: رشید یاسمی. چاپ اول. تهران: انتشارات گلشایی.
سیفی، طیبه. (1397). «حبسیات ابن‌زیدون بین الإبداع والتقلید». اضاءات نقدیه، س8. العدد32. صص 77-106.
شمیسا، سیروس. (1388). زندانی نای. چاپ اول. تهران: نشرعلم.
صفا، ذبیح الله. (1386). تاریخ ادبیات در ایران. چاپ شانزدهم. تهران: انتشارات فردوس.
ضیف، شوقی. (لاتا). تاریخ الأدب العربی عصر الدول والأمارات الأندلس. الطبعه الثانیه. القاهره: دارالمعارف.
عتیق، عبدالعزیز. (لا تا). الأدب العربی فی الأندلس. بیروت: دارالنهضه العربیه.
الفاخوری، حنّا. (1986). الجامع فی تاریخ الأدب العربی، الأدب القدیم. الطبعه الأولی. بیروت: دارالجیل.
قلعه‌قبادی، داریوش و مبارک، وحید. (1399). «برخی ویژگی‌های سبکی شعر مسعود سعد سلمان». سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)، 13(4)، 269-290.
لطافتی، رؤیا و معظمی فراهانی، بیتا. (1399). ادبیات تطبیقی در نوسان. تهران: سمت.
المتیوتی، مثنی عبدالله. (2014). حرکیه الفضاء فی الشعر الأندلسی. الطبعهالأولی. عمان: دار مجدلاوی للنشر والتوزیع.
نوریان، مهدی. (1381). از کوهسار بی‌فریاد، اشعار گزیده مسعود سعد. چ3. تهران: نشر جامی.
وطواط، رشیدالدین محمد. (1362). حدایق السِّحر فی دقائق الشعر. تصحیح: عباس اقبال. تهران: کتابخانه سنائی و کتابخانه طهوری.
همّتی، شهریار و کیانی، رضا (1390). «نبرات الحزن فی حبسیات مسعد سعد سلمان و أسریات المعتمد بن عبّاد (دراسه مقارنه)». دراسات فی اللغه العربیه وآدابها، العدد 7. صص 161-186.