تحلیل تطبیقی گفتمان ایدئولوژیک «دیگری روشنفکر» در نمایشنامه‌های آی بی‌کلاه، آی باکلاه و جمعه نه‌چندان خوب

نوع مقاله : پژوهشی اصیل

نویسندگان
1 استادیار رشته زبان روسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس
2 دانشگاه تربیت مدرس
3 دانشیار پردیس هنرهای زیبا، دانشکده هنرهای نمایشی و موسیقی، دانشگاه تهران
چکیده
رویکردهای اخیر ادبیات تطبیقی در جستجوی این امر هستند که برخورد گفتمان­‌های مختلف را بیشتر از گذشته مورد بررسی قرار دهند. از مهم‌­ترین جلوه­‌های گفتمان‌های پسااستعماری دیالکتیک «خود» و «دیگری» است که این تقابل به شکل­‌های گوناگونی می‌­تواند نمود پیدا کند که در یکی از این موارد روشنفکر می‌­تواند در مقام «دیگری» بازنمایی گردد. دو نمایشنامه آی بی­کلاه، آی باکلاه و جمعه نه‌چندان خوب از جلوه‌­های گفتمان­ پسااستعماری هستند که در جهت برملاسازی گفتمان استعماری حاکم بر جامعه و زمانۀ خویش نگاشته شده‌­اند و قهرمان­‌های دو نمایش­نامه (ویلی و مرد روی بالکن) با وجود زندگی در حاشیه گفتمان مسلط بر جامعه، از جمله روشنفکرانی هستند که علیه استعمار حاکم به پا می­‌خیزند. این پژوهش در نظر دارد با استفاده از رویکرد تطبیقی، این دو گفتمان پسااستعماری را با تکیه بر تعریف ادوارد سعید از فرد روشنفکر، و با در نظر گرفتن گفتمان ایدئولوژیک موجود بررسی کند تا شباهت­‌ها و تفاوت‌­های این دو گفتمان از حیث تعریف و کارکرد فرد روشنفکر مشخص شود و شمایل و تعریف بارزتری از فرد روشنفکر در مقایسه با دیگر شخصیت­‌های موجود آشکار گردد. یافته‌­های این پژوهش نشان می‌دهد که اگرچه بین دو شخصیت اصلی این دو نمایش­نامه تفاوت­‌هایی وجود دارد، به طور کلی این دو روشنفکر ترویج گفتمان ضد استعماری را به عنوان یک امر اخلاقی می‌پذیرند. مقاومت در برابر ظلم، تسلیم ناپذیری و حقیقت جویی از جمله مواردی است که این دو روشنفکر اتخاذ می‌­نمایند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


ابوت، اچ. پورتر، (1397). سواد روایت. رویا پورآذر/ نیما م. اشرفی، چاپ دیجیتال، تهران: نشر اطراف
احمدی، بابک، (1399). کار روشنفکری. چاپ هشتم، تهران: نشر مرکز
اسدی، کورش، (1397). شناخت نامه‌ی غلامحسین ساعدی. چاپ اول، تهران: نشر نیماژ
اکبری، محمدعلی،(1393). تبارشناسی هویت جدید ایرانی/ عصر قاجاریه و پهلوی اول. چاپ دوم، تهران: انتشارات علمی فرهنگی
برتنس، هانس، (1394)، مبانی نظریه‌ی ادبی. محمدرضا ابوالقاسمی، چاپ چهارم، تهران: نشر ماهی
برنز، اریک، (1381)، میشل فوکو. چاپ اول، تهران: نشر ماهی
پراور، زیگبرت سالمن، (1397). درآمدی بر مطالعات ادبی تطبیقی. علیرضا انوشیروانی/ مصطفی حسینی، چاپ
سوم، تهران: نشر سمت
تروبی، جان، (1398) . آناتومی داستان. محمد گذرآبادی، چاپ سوم، تهران: انتشارات ساقی
حبیبی، حسن،(1393). شهر گمشده/ بازخوانی زندگی و آثار غلامحسین ساعدی. چاپ اول، تهران: انتشارات هرمس
حشمتی، سولماز/ آقاجانی، زهرا، (1397). جامعه‌شناسی فرهنگی. چاپ اول، تهران: انتشارات ادیبان روز
دانینگ، لیسا، (1398). میشل فوکو. قاسم مومنی، چاپ اول، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی
رشیدیان، عبدالکریم، (1393). فرهنگ پسامدرن. چاپ اول، تهران: نشر نی
سارتر، ژان پل، (1399). در دفاع از روشنفکران. رضا سیدحسینی، چاپ هجدهم، تهران: انتشارات نیلوفر
ساعدی، غلامحسین، (1351)، آی بی‌کلاه، آی باکلاه. چاپ سوم، تهران: انتشارات نیل
سعید، ادوارد، 1377. نقش روشنفکر. حمید عضدانلو، چاپ اول، تهران: انتشارات آموزش
سلدن، رامان ویدسون، پیتر، (1397). راهنمای نظریه ادبی معاصر. عباس مخبر، تهران: نشر بان
شیری، قهرمان، (1398). همسایه هدایت (نگاهی به کارنامه غلامحسین ساعدی) / شناختنامه، خلاصه آثار، نقد. چاپ اول، تهران: نشر ورا
فرزانه دهکردی، ج. (1396). "واکاوی نقش روشنفکر در نمایشنامه ملودی شهر بارانیِ اکبر رادی". رویکردی جامعه‌شناختی، ادبیات پارسی معاصر، 7(2)، صص 125-107
قانعی راد، محمدامین، (1398). پیدایش روشنفکر گفت‌وگویی در ایران؟ /مطالعه‌ای تاریخی/ از روشنفکران سکوت تا روشنفکران ارتباطی. چاپ دوم، تهران: نشر آگاه
کلیگز، مری، (1399). درسنامه‌ی نظریه‌ی ادبی. جلال سخنور/ الاهه دهنوی/ سعید سبزیان م، چاپ سوم، تهران: نشر اختران.
لیندولم، چارلز،(1397). فرهنگ و هویت/ تاریخ، نظریه و کاربرد انسان‌شناسی روان‌شناختی. محسن ثلاثی، چاپ دوم، تهران: نشر ثالث
محسنی نیا، ناصر، (1393). ادبیات تطبیقی در جهان معاصر (کلیات، مبانی نظری، مکاتب). چاپ اول، تهران: انتشارات علم و دانش
مک نالی، مارک، (1396). آنتونیو گرامشی؛ پژوهشی انتقادی در باب اندیشه‌های سیاسی معاصر. علی تدین، چاپ اول، تهران: انتشارات دنیای اقتصاد.
میلز، سارا، (1392). میشل فوکو. مرتضی نوری، چاپ دوم، تهران: نشر مرکز
ندا، طه، (1393). ادبیات تطبیقی. هادی نظری منظم، چاپ دیجیتال، تهران: نشر نی
والدر، دنیس، (1398). آتول فوگارد. یدالله آقاعباسی، چاپ اول، تهران: نشر کیان افراز
ولک، رنه، (1398). روایت رنه ولک از ادبیات تطبیقی. سعید رفیعی خضری، چاپ دیجیتال، تهران: نشر چشمه
یوست، فرانسوا، (1397). درآمدی بر ادبیات تطبیقی. علیرضا انوشیروانی/ لاله آتشی/ رقیه بهادری، چاپ اول، تهران: نشر سمت
منابع لاتین
Barnett, C. (2005) ‘Ways of relating: hospitality and the acknowledgment of otherness’, Progress in Human Geography, 29(1), pp. 5–21
Brinkley, E. (1988). Proustian Time and Modern Drama: Beckett, Brecht, and Fugard. Comparative Literature Studies, 25(4), pp. 352-366
Collins, M. (1983). The Sabotage of Love: Athol Fugard's Recent Plays. World Literature Today, 57(3), pp 369-371.
Edited by Bill Ashcroft., Gareth Griffiths and Helen Tiffin., (2006). The Post-Colonial Studies Reader. London; New York: Routledge.
Fugard, Athol,(1977). The Township Plays. Oxford University Press
Shang, N. G, (2016). "A question of the body: Colonial legacies and postcolonial imaginaries of power in African literary texts". International Journal of English and Literature, 7(9), pp. 143-151
Edited by Bill Ashcroft., Gareth Griffiths and Helen Tiffin., (2006). The Post-Colonial Studies Reader. London; New York: Routledge
Wertheim, Albert, (2000). The Dramatic Art of Athol Fugard: From South Africa to the World. Indiana: Indiana University Press