خوانش تطبیقی مؤلفه‌های ادبیات مهاجرت از منظر رئالیسم انتقادی (مطالعه موردی: رمان عراقیّ فی باریس و همنوایی شبانه ارکستر چوب‌ها)

نوع مقاله : پژوهشی اصیل

نویسندگان
1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات عربی دانشگاه فردوسی مشهد
2 عضو هیأت علمی گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه فردوسی مشهد
3 عضو هیأت علمی گروه زبان و ادبیاتت فارسی دانشگاه فردوسی مشهد
چکیده
رئالیسم انتقادی به عنوان شاخه‌ای از مکتب ادبی رئالیسم تلاش می‌کند،تجربه‌ای عینی از واقعیت را با نگاهی به معضلات اجتماعی انسان در عصر جدید به خواننده منتقل کند و با نگرشی اصلاح‌طلبانه به انتقاد از اوضاع حاکم برجامعه بپردازد.سموئیل شمعون1در نخستین رمان خود عراقیّ فی باریس توانسته است جایگاه ویژه‌ای درگستره داستان‌نگاری در ادبیات عربی کسب نماید؛رضا قاسمی2 نیز یکی از برجسته‌ترین داستان‌نویسان ادبیات فارسی است که با نگارش رمان همنوایی توانسته جوایز معتبر متعددی را از آن خود کند،هر دو رمان به بازتاب واقعیت‌های جامعه خود و پدیده مهاجرت پرداخته‌اند. با توجه به مسأله مهاجرت و تأثیرات نهان و تلخ آن برجوامع مهاجرفرست، این امر ضرورت انجام پژوهش‌هایی را می‌طلبدکه لایه‌های پنهان زندگی مهاجر را نشان دهند؛هدف از این جستار بررسی چالش‌های آسیب‌زای پدیده مهاجرت است.در این پژوهش با پرداختن به مؤلفه‌های ادبیات مهاجرت از منظر رئالیسم انتقادی بر بنیان توصیف و تحلیل در چهارچوب مکتب تطبیقی آمریکایی به بررسی دو رمان پرداخته می‌شود.دستاوردهای پژوهش نشان می‌دهد:تردید در بنیان فرهنگ خودی و تناقض فرهنگی در رمان همنوایی نسبت به رمان عراقی فی باریس پررنگ‌تر است اما در هر دو رمان به شکل از خودبیگانگی نمود می‌یابد.در هر دو رمان به شکلی انتقادی با مرورگذشته،ضمن انتقاد از شرایط سیاسی و اجتماعی حاکم بر جامعه خود از نحوه آموزش برخی آموزه‌های دینی و فرهنگی نیز انتقاد شده است. چالش‌های مهاجرت در هردو رمان به شکل گم‌گشتگی، بحران هویت، بی‌آشیانگی نمودیافته اما نویسنده در رمان عراقیّ فی باریس نگاهی مثبت به آینده دارد ولی در رمان همنوایی نگاه نویسنده ناامیدانه است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


-احمدزاده، شیده.(1931).مهاجرت در ادبیات و هنر. مجموعه مقالات نقدهای ادبی- هنری،تهران: سخن.
- بیتروف، س.(2012). الواقعیه النقدیه فی الأدب. ترجمه:د. شوکت یوسف، دمشق: منشورات الهیئه العامه السوریه.
-تایسن، لیس.(1934).نظریه های نقد ادبی معاصر. ترجمه: مازیار حسین‌زاده و فاطمه حسینی، چاپ سوم، تهران:نگاه امروز.
-ترحیبی،فایز.(1988). الدراما ومذاهب الأدب.بیروت: مؤسسه الجامعیه الدراسات والنشر والتوزیع.
-تفرشی مطلق،لیلا.(1389).«مطالعات پسااستعماری در ادبیات مهاجرت». فصلنامه تخصصی علوم انسانی، شماره10، صص211-222.
-جانجی،موریس.(1984).«قراءهفی‌الواقعیهالنقدیه»؛السنهالثالثهوالعشرون،تشرین‌الاول،العدد272،صص144-161. www.noormags.ir/view/fa/articepage/686434
-حنفی داوود، حامد.(1969).تاریخ الادب الحدیث وتطوره.القاهره:دارالطباعه المحمدیه
-الخطیب، حسام.(1999).أفاق الأدب المقارن. عربیاً وعالمیاً،دمشق: دارالفکر.
-سعدی حاجی وسید احمد پارسا.(1398). «بررسی بازنمایی هویّت در رمان همنوایی شبانه ارکستر چوب‌ها بر اساس دیدگاه داریوش شایگان». پژوهشنامه ادبیّات داستانی. دوره هشتم. شماره 2،صص 66-39.
-سلدن، رامان و پیتر ویدوسون.(1377). راهنمای نظریۀ ادبی معاصر. ترجمه: عباس مخبر. چ دوم. تهران. طرح نو.
-السیدجاسم، عزیز.(1987). تأملات فی الحضاره والاغتراب. الطبعه الاولی. بیروت: دارالاندلس.
-سید حسینی،رضا.(1387). مکتب‌های ادبی. چاپ پانزدهم.تهران: نگاه.
-شمعون، صموئیل.(2005). روایه عراقیّ‌ فی‌ باریس. د.م، الدارالعربیه للعلوم ناشرون: مکتبه طلیطله.
-صادقی، لیلا.(1383).«همزمانی همنوایی شبانه ارکستر چوب‌ها با سلاخ‌خانـه شـماره 5 و بـوف کور».کلک. شماره 149 و 150 ،صص47-43.
-طهماسبی،عدنان و فاطمه اعرجی.(2017).«التعددیه الثقافیه فی روایه «عراقی فی باریس» لصموئل شمعون». مجله الآداب. العدد123، صص 129-146.
-عباسی،الله کرم،محبوبه خراسانی ومحمود حیدری(1398).«هویت و مهاجرت در رمان دال(محمود گلاب دره‌ای) و عصفور من الشرق(توفیق الحکیم)». کاوشنامه ادبیات تطبیقی. دوره دهم. شماره 3(پیاپی39) صص61-79.
-عبود،عبده. ماجد حمود وغسّان السید.(2001). الأدب المقارن.دمشق:اتّحاد الکتاب العرب.
کمال‌جو، مصطفی.(1385).بررسی تطبیقی ادبیات مهاجرت عرب(1888-1953)و ایران (1846-1940) رساله دکتری زبان و ادبیات عربی، دانشگاه تربیت مدرس.
-قاسمی،رضا.(1398).همنوایی شبانه ارکسترچوب‌ها. چاپ شانزدهم. تهران: نیلوفر..
-معیدی‌فر،سعید.(1379).جامعه شناسی مسائل اجتماعی معاصر در ایران، تهران: سرزمین ما.
-نجومیان، امیرعلی.(1389).تجربه مهاجرت و پارادوکس همانندی/تفاوت، نشانه شناسی فرهنگی. تهران:سخن
-یزدانی، کیقباد.(1385). درآمدی بر ادبیات مهاجرت و تبعید.تهران:چشمه.
__Bhaskar,Roy(1998).The Possibility of Naturalism: a Philosophical Critique of the Contemporary Human Sciences.New York and London:Routledge. 3rd Edition.
العین الأخباریه،13/2/2019،«الکاتب‌ العراقی صموئیل شمعون:«عمل‌ روائی واحدیمکن‌أن ‌یخلد صاحبه». www.al-ain.com