بررسی تطبیقی راوی غیر قابل اعتماد در رمان های کوابیس بیروت و شازده احتجاب

نوع مقاله : مروری تحلیلی

نویسندگان
پیمان صالحی 1
کلثوم باقری 2
1 عضو هیأت علمی دانشگاه ایلام
2 دانش آموخته کارشناسی ارشد رشته زبان و ادبیات عربی از دانشگاه ایلام
چکیده
از جمله مباحث جدید روایت­شناسی، «راوی غیر قابل اعتماد» است؛ یعنی کسی که به دلایلی چون: دانش محدود و کم اطلاعی، اختلال در حافظه و فراموشی، روان­پریشی، عدم توجّه به نشانه­های دستوری در نقل رویدادها، تناقض بارز در گفتار و رفتار، ترس و تردید و نیز تعصّب، رویدادهایی را که نقل می­کند موثّق و معتبر نیستند. پژوهش حاضر با رویکردی توصیفی- تحلیلی به تطبیق رمان­های «کوابیس بیروت» از غاده السمّان نویسنده سوری و «شازده احتجاب» اثر هوشنگ گلشیری نویسنده ایرانی بر اساس مؤلفه­های راوی غیر قابل اعتماد پرداخته است. نتایج، نشان از آن دارد که راویان هر دو رمان، روانی پریشان و آشفته دارند و این روان­پریشی در رمان کوابیس بیروت نمود بیشتری دارد و عنوان کابوس­ها بر روی این رمان، خود دلیل روشنی بر وضعیت نامطلوب روحی روانی راوی آن است. هر دو راوی، پیرامون رویدادها اطلاعاتی اندک دارند؛ لذا در نقل آن­ها مرتّب از کلمه «شاید» استفاده می­کنند و حتّی زمانی هم که واژه «حتماً» را به کار می­برند، سیاق جملات، نشان از عدم قطعیّت آنان دارد. هر دو راوی مدام در حالتی از ترس و تردید هستند و آن را به خواننده هم منتقل می­کنند. اختلال در حافظه، تکرارهای بی­مورد و نیز تناقض در گفتار و رفتار راویان، روایت آنان را از درجه اعتبار ساقط کرده است، البته بی­اعتباری راوی شازده احتجاب با چاشنی دیگری به نام تعصّب او نسبت به خاندان قاجار، رنگین­تر بوده به گونه­ای که مانع ارائه بی­طرفانه برخی گزارش­ها شده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

بوت، وین (1389). نقب‌هایی به جهان داستان. ترجمه حسین صافی. تهران: رخداد نو.
پرینس، جرالد (1391). روایت‌شناسی. ترجمه محمد شهبا. تهران: مینوی خرد.
پورافکاری، نصرت‌الله (1376). فرهنگ جامع روان‌شناسی روان‌پزشکی. ج1. تهران: فرهنگ معاصر.
الحجمری، عبدالفتاح (1993م). «السارد فی روایه الوجوه البیضاء». النقد الأدبی. العدد 2. صص 146-179.
حرّی، ابوالفضل (1390). «عجایب نامه‌ها به منزله ادبیات وهمناک (با نگاهی به برخی حکایت‌های کتاب عجایب‌نامه هند)». نقد ادبی. ش 16. صص137-164.
حسن‌پور، هیوا و همکاران (1395). «راوی غیر قابل اعتماد در داستان شاه و کنیزک». کهن‌نامه ادب پارسی. ش4. صص 23-42.
داد، سیما (1378). فرهنگ اصطلاحات ادبی. چاپ سوم. تهران: مروارید.
‌السمّان، غاده (1976م). کوابیس بیروت. الطبعه الأولی. لبنان: منشورات غاده السمّان.
سیدان، مریم (1396). «شخصیّت‌های روان رنجور و روان‌پریش در داستان‌های غلامحسین ساعدی». ادب فارسی. سال 7. شماره 1. صص 169-185.
قاسم‌زاده، سیدعلی و فضل‌الله خدادادی (1396). «عناصر ساختاری و معیارهای بازشناسی بی‌اعتباری راوی در روایتگری». دوفصلنامه روایت‌شناسی. سال 1. شماره 1. صص 147-173.
گلشیری، هوشنگ (1368). شازده احتجاب. چاپ هشتم. تهران: انتشارات نیلوفر.
لینت‌ولت، ژپ (1390). رساله‌ای در باب گونه‌شناسی روایت؛ نقطه دید. ترجمه علی عباسی و نصرت حجازی. تهران: علمی و فرهنگی.
مکوئیلان، مارتین (1388). گزیده مقالات روایت. ترجمه فتاح محمدی. چاپ اوّل، تهران: مینوی خرد.
موحّدی محصّل، فاطمه (1398). «رؤیای آرامش در کابوس‌های جنگ». فصلنامه نقد کتاب ادبیات و هنر. سال دوم. شماره 7و8. صص 167-176.
میرصادقی، جمال و میمنت میرصادقی (1377). واژه‌نامه هنر داستان‌نویسی (فرهنگ تفصیلی اصطلاحات ادبیات داستانی). چاپ اوّل. تهران: کتاب مهناز.
میرصادقی، جمال (1387). ادبیات داستانی (قصّه، رمانس، داستان کوتاه، رمان). چاپ چهارم. تهران: بهمن.
نوروزی، زینب و محدثه هاشمی (1393). «بررسی تطبیقی جلوه‌های ادبیات شگرف در رمان درخت انجیر معابد و کوابیس بیروت». نشریه ادبیات تطبیقی دانشگاه شهید باهنر کرمان. سال 6. شماره 11. صص 423-445.
Barthes, R (1977).Introduction ti the Structural Analysis of Narratives Image.Music. Text. London:Fontana
Booth, Wayne C. (1961). The Rhetoric of Fiction (2nd Ed.), London and New York: Penguin Books.
Hansen.p.k.(2007),» Reconsidering the Unreliable Narrator« ,Semiotica, 165(1/4) , 227-246.
Rimmon-Kenan, Shlomith (2002). Narrative Fiction: Contemporary Poetics (2nd Ed.), London and New York: Routledge.