تخیل عرفانی، و محرک‌الگوی «عروج» در عبهرالعاشقینِ روزبهان شیرازی

نوع مقاله : پژوهشی اصیل

نویسندگان
معصومه احمدی 1
بیتا اکبری 2
1 دانشگاه علامه طباطبائی
2 دانشگاه تربیت مدرس
چکیده
تصویر درعالم عرفان هویتی متعالی می‌یابد. در همین راستا ژیلبرت دوران Gilbert Durand ادیب واسطوره شناس فرانسوی، معتقد است تصویر مقدم بر فکر است و هر تعقّلی بر پایه تخیّل زاییده و پرورده می‌شود. در ادبیات عرفانی، تصاویر حقیقی و حاصل «تخیّل فعال» و زائیده عالم مثال‌اند. در این مقاله، نگاه تحلیلی به صور خیال در عبهرالعاشقین، اثر روزبهان بقلی شیرازی، با رویکرد «الگوشناسی تخیل» ژیلبرت دوران، و در سایه نظرات هستی‌شناختی سهروردی پیرامون عالم مثال، شناختی جدید از برخی مفاهیم نزد عارف مذکور بدست داده است: نشان داده‌ایم چگونه در عبهرالعاشقین، محرک‌الگوهایی همچون «عروج» در قالب نمادهایی آمده‌اند که در آن‌ها ترس از زمانِ‌ ماندگی‌ تلطیف شده، و «محرکه‌های وضعیتیِ» تخیل جای خود را به «محرکه‌های حرکت رو به پایین» و یا «ریتم‌دار» داده‌اند، بگونه‌ای که ترس از مرگ در فنائی عاشقانه پنهان گردیده، و یا اصولاً از ترس خالی شده است. رژیم روزانه تخیل با ارزشگذاری مثبت به سمت رژیم شبانه تخیل گذر کرده و ساختار دوقطبی آن به ساختاری ترکیبی رسیده است و اینچنین دوگانگی وجودی عروج انسانی، از عالم ماده به عالم ماورایی با حسی از خوف (ترس از گذر زمان) و رجاء (آرامش مهار زمان) آمیخته شده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

ـ ابراهیمی دینانی، غلامحسین. (1366) . شعاع اندیشه و شهود در فلسفه سهروردی. تهران: حکمت.
ـ اهل سرمدی، نفیسه. (1392) . «نگاهی به تفاوت خیال و تخیل در فتوحات مکیه ی ابن عربی». حکمت و فلسفه. سال نهم، شماره اول.
- بقلی شیرازی، روزبهان. (606 ق) مصححان معین، محمد. کربن، هانری. (1360). عبهر العاشقین، تهران: انجمن ایران‌شناسی فرانسه در تهران.
- بقلی شیرازی، روزبهان. (606 ق) . ترجمه نوربخش، محمّدجواد.(1381). رسالۀ القدس و غلطات السالکین.تهران: یلدا قلم.
- پورنامداریان، تقی.(1375).رمز و داستان های رمزی در ادب فارسی. چاپ چهارم، تهران: علمی و فرهنگی.
- دیچز، دیوید. DAICHES, David .(1956).ترجمه صدقیانی، محمّدتقی. یوسفی، غلامحسین، مترجمانّ. (1369). شیوه های نقد ادبی، چاپ دوم. تهران: انتشارات علمی.
ـ سهروردی، یحیی. (587 ق) مصححان حبیبی، نجفقلی. کربن، هانری. نصر، حسین. (1380). مجموعه مصنفات شیخ اشراق. جلد دوم، چاپ سوم. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
ـ سهروردی، یحیی. (1372). مجموعه مصنفات شیخ اشراق. ج 1 و 2 ، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- شوالیه، ژان CHEVALIER, Jean. با همکاری گربران، آلن. GHEERBRANT, Alain. (1966 م). ترجمه فضایلی، سودابه. (1378). فرهنگ نمادها. چاپ اول. تهران: انتشارات جیحون.
- عبّاسی، علی. (1380) . «منظومه شبانه، منظومه روزانه ژیلبر دوران»، کتاب ماه کودک و نوجوان. مرداد ماه.
- فتوحی رودمعجنی، محمود. (1385). بلاغت تصویر، چاپ اول. تهران: انتشارات سخن.
- فروم،اریک. FROMM, Erich . (1975 م). ترجمه امانت، ابراهیم. (1349). زبان از یاد رفته. تهران: انتشارات مروارید.
- کربن، هانری. (1958م ). ترجمه رحمتی، انشاءالله. (1384). تخیل خلاق در عرفان ابن عربی. تهران: جامی.
ـ کربن، هانری .( 1971م). ترجمه رحمتی، انشاءالله (1394). چشم اندازهای معنوی و فلسفی اسلام ایرانی( مجموعه عارفان عاشق پیشه)، تهران: انتشارات سوفیا.
ـ لوفر- دلاشو، مارگاریت LOEFFLER – DELACHAU , Marguerite.. (1949 م). ترجمه ستاری، جلال.( 1364). زبان رمزی افسانه. تهران: انتشارات توس.
- معین، محمد. (1375). فرهنگ فارسی معین. چاپ نهم. تهران: انتشارات امیرکبیر..
ـ یزدی، مصباح. (1392). آموزش فلسفه. ج۲. قم: انتشارات مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینى.
- یونگ، کارل گوستاو و همکاران. JUNG, Carl Gustav & al .(1964 م). ترجمه سلطانیه، محمود. (1378). انسان و سمبلهایش. چاپ دوم. تهران: انتشارات جامی.
- یونگ، کارل گوستاو. . JUNG, Carl Gustav (1970 م). ترجمه فرامرزی، پروین. (1368). چهار صورت مثالی. مشهد: آستان قدس رضوی.