1
دانش‌جوی دکترای تخصصی زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد کاشان، دانشکده علوم انسانی، واحد کاشان، دانشگاه آزاد اسلامی، کاشان، ایران.
2
دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده علوم انسانی، واحد کاشان.دانشگاه آزاد اسلامی، کاشان، ایران.
3
دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده علوم انسانی، واحد یزد.دانشگاه آزاد اسلامی، یزد، ایران.
چکیده
مضمون شعر سبک اصفهانی و هندی در نهایت دقّت، انتخاب‌شده است و چون شعر سعدی و حافظ، انسان را به فکر کردن فرونمی‌برد. چنین سبک شعری باارزش‌های ادبی ایران تاریخی در دوره‌های خراسانی و عراقی سنخیّت ندارد، از سوی ادیبان و شاعران دوره بعد و نیز از سوی تذکره‌نویسان مورد توجّه واقع نشد و در تذکره‌ها نوشتند از ده‌ها هزار بیت صائب چند بیت او به دشواری انتخاب شد و همین‌که تا امروز شعر بیدل برای استادان و دانشجویان ایرانی ناآشناست به شگفتی نامأنوس شعر او برمی‌گردد. بدین‌جهت تحقیق حاضر تا حدودی می‌تواند تمایزها و تفاوت‌های سبکهای اصفهانی و هندی و دو نماینده این دو سبک یعنی صائب و بیدل را روشن و مشخّص نماید. بر همین مبنا مقالۀ پیشِ رو با بررسی و تحلیل دو سبک مذکور، فرضیه‌های زیر را اثبات می‌نماید؛ اکثر منتقدان ادبی، سبک هندی و اصفهانی را یکی دانسته‌اند و وجوه مشترک فراوانی برای آن‌ها ذکر کرده‌اند، امّا با اندکی درنگ می‌توان دریافت که این دو سبک باوجود ویژگی‌های مشترکِ فراوان، کاملاً بر هم منطبق نیستند. توجّه به سه عنصر زبان، زمان و مکان در شعر صائب و بیدل نمایانگر تفاوت‌های شعری این دو شاعر و اثبات همسانی سبکی آن‌هاست.
آرزو، عبدالغفور. (۱۳۷۸)، بوطیقای بیدل، مشهد: ترانه.
آرین‌پور، یحیی. (1355)، از صبا تا نیما، ج اوّل، تهران: شرکت سهامی کتاب‌های جیبی.
افشار، ایرج، (1364). ناموارۀ دکتر محمود افشار، ج اوّل، تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.
امیری‌فیروزکوهی، کریم. (۱۳۷۱)، سبک اصفهانی، سبک صائب، سبک صفوی، محمّدرسول دریاگشت، صائب و سبک هندی، تهران: قطره.
بهار، محمّدتقی. (۱۳۷۱)، بهار و ادب فارسی، جلد۲، چاپ سوم، به کوشش محمد گلبن، مقدّمه غلامحسین یوسفی، تهران: شرکت سهامی کتاب‌های جیبی با همکاری مؤسّسه انتشارات امیرکبیر.
بیدل‌دهلوی، میرزاعبدالقادر. (۱۳۸۴). دیوان، جلد ۱ و ۲، به تصحیح خلیل‌الله خلیلی به اهتمام مختار اسماعیل نژاد، تهران: سیمای دانش.
_______________. (۱۳۸۸)، شعله آواز (مثنوی‌های بیدل دهلوی)، مقدّمه و تصحیح اکبر بهداروند، تهران: نگاه.
جعفریان، رسول. (1379). صفویه در عرصه دین، فرهنگ و سیاست، ۳جلد، قم: پژوهشکده حوزه و دانشگاه.
حسینی، حسن. (۱۳۶۷)، بیدل، سپهری و سبک هندی، تهران: سروش.
خلاّق‌المعانی، ابوالفضل کمال‌الدّین اسماعیل اصفهانی. (۱۳۴۸). دیوان، به اهتمام حسین بحرالعلومی، تهران: انتشارات کتاب‌فروشی دهخدا.
زرّین‌کوب، عبدالحسین. (۱۳۸۴). سیری در شعر فارسی. تهران: سخن.
سلجوقی، صلاح‌الدّین. (۱۳۸۰)، نقد بیدل، چاپ دوم، تهران: محمّدابراهیم شریعتی.
سمرقندی، دولتشاه. (بی تا)، تذکره الشّعرا، تصحیح محمّد عباسی، تهران: کتاب‌فروشی بارانی.
سیوری، راجر. (۱۳۷۲). ایران در عصر صفویه. ترجمه کامبیز عزیزی، تهران: نشر مرکز.
شاه‌حسینی، ناصرالدّین. (۱۳۵۰). مقاله سبک اصفهانی در شعر فارسی، تهران: مجله دانشکده ادبیّات دانشگاه تهران.
شعار، جعفر و دیگران. (۱۳۷۴). گزیده اشعار صائب، چ چهارم، تهران: چاپ و نشر بنیاد.
شفیعی کدکنی، محمّدرضا. (۱۳۷۵). شاعری در هجوم منتقدان، تهران: آگاه.
-________________. (۱۳۶۸). شاعر آینه ها (بررسی سبک هندی و شعر بیدل)، چ دوم. تهران: آگاه.
-_______________. (1372). صُورخیال در شعر فارسی؛ تهران: نشر آگاه.
صائب تبریزی. محمدّعلی. (1370). دیوان صائب، به کوشش محمّد قهرمان، تهران: علمی و فرهنگی.
صفا، ذبیح الّله. (1364)، تاریخ ادبیّات در ایران، چ دوم، تهران: فردوسی.
فتوحی، محمود. (۱۳۸۵)، نقد ادبی در سبک هندی، تهران : سخن.
کلیم‌کاشانی، ابوطالب. (۱۳۶۹). دیوان ابوطالب کلیم همدانی، تصحیح محمّد قهرمان، مشهد: آستان قدس.
مؤتمن، زین‌العابدین. (۱۳۷۱). تحوّل شعر فارسی، چ چهارم، تهران: طهوری.
مؤذّنی، علی. (1387)، دانش‌نامه ادب فارسی در شبه قارّه، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
میراحمدی، مریم. (1371). تاریخ سیاسی اجتماعی ایران عصر صفوی، تهران: امیرکبیر.
والتر، هینس. (۱۳۶۱). تشکیل دولت ملّی در ایران (ظهور دولت صفوی)، ترجمه کیکاووس جهانداری، تهران: کمیسیون معارف.
باباصفری، علی اصغر. (۱۳۸۶). «نقش اصفهان در پیدایش و تکوین سبک های شعری»، مجله گوهر گویا، شماره ۲، تابستان، صص ۱۶۹ - ۱۸۳.
رنجبر، ابراهیم. (۱۳۸۷)، «تأثیر شریعت بر شعر فیض کاشانی»: مجموعه مقالات ادبیات، گردهمایی مکتب اصفهان، جلد اول، تهران، فرهنگستان هنر جمهوری اسلامی ایران، صص ۲۸۵ - ۲۹۸.
صفوی، کورش. (۱۳۸۱)، نگاهی به چگونگی پیدایش سبک هندی در شعر منظوم فارسی، زبان و ادب، ش ۱۵، صص. ۲۶-۴۱.
عامر، خان‌محمّد.(بی‌تا)، مولانا عبدالقادر بیدل‌دهلوی، نامه پارسی، سال۵، شماره۴، صص۸۱- ۹۷.
ناتل‌خانلری، پرویز. (۱۳۷۱). «یادی از صائب»، صائب و سبک هندی، به کوشش محمّدرسول دریاگشت، تهران: نشر قطره،صص ۲۵۹ - ۲۸۲.
پژوهش های ادبیات تطبیقی