بررسی وجوه ادبیت در فیلم مادر اثر علی حاتمی

نوع مقاله : پژوهشی اصیل

نویسندگان
1 دانشجوی دکترای زبان و ادبیات فارسی دانشگاه محقق اردبیلی
2 دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه محقق اردبیلی
3 دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه محقق اردبیلی
چکیده
ظهور مکتب فرمالیسم در سال­های آغازین قرن بیستم، تأثیر گسترده­ای بر شیوۀ تحلیل متون ادبی و هنری نهاد. فرمالیست­ها با مطرح کردن ادبیّت اثر به عنوان وجه تمایز اثر هنری از غیر هنری، ادبیّت را قابل تعمیم به سایر هنرها و مخصوصاً سینما می­دانستند. از این رو، بررسی ادبیّت در یک اثر سینمایی تنها محدود به واژگان نیست و جنبه­های زبانی، تصویری و محتوایی اثر را شامل می­شود. همان­گونه که در ادبیات استفاده از صناعات ادبی (معانی، بیان و بدیع) در واژگان و کلام موجب بلاغت متن می­شود، در سینما نیز این صناعات به شکلی دیگر و به یاری تصاویر، تدوین، میزانسن، نورپردازی و ... معانی بلیغی می­آفرینند. مقالۀ حاضر با تکیه بر نظرات فرمالیست­ها و نئوفرمالیست­ها، در صدد بررسی و تحلیل فیلم «مادر» علی حاتمی از منظر ادبیّت و تشریح جنبه­های زیبایی­شناسی و ادبی آن است. بدین منظور علاوه بر بررسی متن فیلمنامه، بلاغت موجود در نماها و تصاویر آن نیز مورد تحلیل قرار گرفته­اند. با توجه به تحلیل صورت گرفته، استفاده از آرایه­های ادبی فراوان در گفت­وگو میان شخصیت­های داستان و روش­ها و فنون انتقال مفاهیم توسط تصویر، اثر حاتمی را از نظر ادبی برجسته کرده است و به آن هویتی مستقل بخشیده که با هر بار مواجهۀ مخاطب آگاه با این اثر، بیش از پیش ظرفیت ادبی و تأثیرپذیری واژگانی و مفهومی آن از ادبیات کلاسیک فارسی آشکار می­شود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


- اسکولز، رابرت. (1383). درآمدی بر ساختارگرایی در ادبیات. ترجمۀ فرزانه طاهری. چاپ دوم. تهران: آگاه.
- احمدی، بابک. (1370). تصاویر دنیای خیالی. تهران: مرکز.
- --------- . (1388). از نشانه‌های تصویری تا متن. چاپ نهم. تهران: مرکز.
- ایگلتون، تری. (1388). نظریۀ ادبی. ترجمۀ عباس مخبر. چاپ پنجم. تهران: مرکز.
- آرنهایم، رودولف. (1386)، «فیلم و واقعیت». ترجمۀ حسن فیاد. سینما و سینماگران. چاپ دوم. تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
- بازن، آندره. (1390). سینما چیست. ترجمۀ محمد شهبا. چاپ ششم. تهران: هرمس.
- بیرانوند، اصغر. (1390). بررسی ساختار ادبی عنصر گفتگو در آثار علی حاتمی. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. دانشگاه زنجان.
- تامسون، کریستین (1377). نظریه‌های انتقادی: روش نئوفرمالیستی در نقد فیلم. ترجمۀ محمد گذرآبادی. مجلۀ فارابی. شمارۀ 31. صص 145-114.
- توحیدی، فرهاد. (1375). علی حاتمی و دغدغۀ تاریخ. نقد سینما. شمارۀ 7. صص 175-173.
- حاتمی، علی. (1376). مجموعه آثار علی حاتمی. تهران: مرکز.
- حسینی، حسن. (1388). مشت در نمای درشت. تهران: سروش.
- حیدری، غلام. (1375). معرفی و نقد فیلم‌های علی حاتمی. تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
- دلیر، آزاده. (1386). سر دلبران در حدیث دیگران (بررسی اقتباس‌های علی حاتمی از مثنوی معنوی). مجلۀ هنر. شمارۀ 74. صص 74-60.
- رضوی، سیدمسعود. (1387). ادیبان و سینماگران(تعامل و تأثیر ادبیات و سینما در ایران). ماهنامه علمی تخصصی اطلاعات حکمت و معرفت. شمارۀ 34. صص 60-56.
- شمیسا، سیروس. (1381). بیان. چاپ نهم. تهران: فردوس.
------------- . (1386). نگاهی تازه به بدیع. چاپ سوم. تهران: میترا.
- کریستی، یان. (1373). فرمالیسم و نئو فرمالیسم. ترجمۀ علی عامری. مجلۀ نقد سینما. شماره 2. صص 36-32.
- ضابطی جهرمی، احمد. (1383). شیوه‌های بیان در سینما. فصلنامۀ هنر. شمارۀ 62. صص 197-182.
- ضابطی جهرمی، احمد و دیگران. (1393). شیوه‌های بیان شاعرانه در فیلم مستند. فصلنامۀ رادیو و تلویزیون. شماره 24. صص 142- 104.
- عشقی، بهزاد. (1375). شبح قاجار و سینمای حاتمی. نقد سینما. شمارۀ 7. صص 172-168.
- عظیمی، شاپور. (1376). گفتگو؛ کلام دراماتیک. فارابی. شمارۀ 26. صص 197-180.
- علوی مقدم، محمد، اشرف‌زاده، رضا. (1386). معانی و بیان. تهران: سمت.
- فتوحی، محمود. (1393). بلاغت تصویر. چاپ سوم. تهران: سخن.
- محمدکاشی، صابره. (1375). در جستجوی زمان از دست رفته. نقد سینما. شماره 7. صص181-178.
- مشکوه، سیدحمید. (1385). انفطار صورت: نقد نقد: فرمالیسم و نوفرمالیسم. مجله رواق هنر و اندیشه. شماره 5. صص 75-65.
- مکاریک، ایرنا ریما. (1388). دانش‌نامۀ نظریه‌های ادبی معاصر. ترجمۀ مهران مهاجر و محمد نبوی. چاپ سوم. تهران: آگه.
- مولوی، جلال الدین. (1376). مثنوی معنوی. تصحیح عبدالکریم سروش. چاپ دوم. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
- میراحسان، میر احمد. (1382). ادبیات تصویر (جستاری در نسبت ادبیات و سینما). فصلنامه فارابی. شماره 48. صص 96-83.
- میرعلی نقی، علیرضا. (1385). علی حاتمی سعدی سینمای ایران. رودکی. شماره 7. صص 105-83.
- نبوی، ابراهیم. (1375). مردی برای تمام فصول. نقد سینما. شمارۀ 7. صص 186-184.
- نیوا، ژرژ. (1373). نظر اجمالی به فرمالیسم روس. ترجمه رضا سیدحسینی. ارغنون. شماره 4. صص 26-17.
- هاشمی‌زاده، سیدرضا و دیگران. (1396). هویت ایرانی و سینما؛ بازنمایی هویت ایرانی در فیلم مادر. مجلۀ مطالعات ملی. شمارۀ 69. صص 102-85.
- هژبر کلالی، مرضیه سادات. (1390). نقش و نماد کبوتر در ادبیات فارسی تا قرن نهم. پایان نامۀ کارشناسی ارشد. دانشگاه بیرجند.