بازخوانی تطبیقی خویش‌کاری نباتات در اساطیر جهان

نوع مقاله : پژوهشی کیفی

نویسندگان
1 دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره)
2 دانشجوی دکتری ادبیات عرفانی دانشگاه بین المللی امام خمینی
چکیده
طبیعت و عناصر آن در منظومه فکری بشر، نقشی محوری دارند. گیاه یکی از این عناصر طبیعی است که به شکل موازی و با خویش­کاری­های مشابه در اساطیر ملل مختلف ظهور و بروز داشته­است. این نقش­مایه­ها به دلیل همراهی با آداب و رسوم آیینی و مقدس­اند. بازخوانی تطبیقی گیاهان اساطیری و خویش­کاری آن­ها می­تواند مبیّن نقش طبیعت به­ویژه آشنایی با آبشخور مشترک آن در اسطوره­سازی بشر باشد. این پژوهشِ توصیفی- تحلیلی براساس رویکرد تطبیقی مکتب امریکایی تلاش کرده­است این وجوه مشترک و عملکرد مشابه را در طبقه­بندی ژرژ دومزیل واکاوی کند. از نتایج تحقیق برمی­آید که گستره خویش­کاری گیاهان، از اسطورۀ آفرینش و نمودهای آن در اسطوره ایزدان نباتی، فرایند زایش و تولد دوباره قهرمانان اسطوره‏ای و حتی خویش­کاری آن­ها در دگردیسی و یا خاصیت الهی بخشیدن به انسان­ها؛ چون تعلق رویین­تنی و نامیرایی به آدمیان تا اساطیر مرگ و رستاخیز گیاهی ابرانسان­های مقدس به ادراک مناسبات انسان و گیاه در اساطیر ملل و نسبت آنها در جهان­بینی نظام­های سه­گانه اجتماعی عصر اسطوره­ای تعلق دارد. بر اساس این الگو، اغلب روایات اسطوره­ای گیاه تبار جهان برآمده از بینش طبقه روحانیان است که برای طبقه فرودست (توده کشاورز و تولیدکننده) در جهت حفظ زایش، حیات و استمرار آیینی آنها به شکل فلسفه مقدس حیات و بقا ایجاد شده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


الف) کتاب‌ها
- اسلامی ندوشن، محمدعلی. (1369). داستان داستان‌ها. چاپ سوم. تهران: توس.
- اوشیدری، جهانگیر. (1376). دانشنامه مزدیسنا. تهران: مرکز.
- بهار، مهرداد. (1378). پژوهشی در اساطیر ایران. چاپ سوم. تهران:آگاه.
- -------- . (1374). جستاری چند در فـرهنگ ایران. چاپ دوم. تهران‌: فکر‌ روز‌.
- بیرلین، ج.ف. (1386). اسطوره‌های موازی. ترجمه عباس مخبر. چاپ ششم. تهران: مرکز.
- پاریندر، جئوفری. (1374). اساطیر افریقا. ترجمه باجلان فرخی. تهران: اساطیر.
- پین سنت، جان.(1380). شناخت اساطیر یونان. ترجمه باجلان فرخی. تهران: اساطیر.
- دائره المعارف قرآن کریم. (1382). مرکز فرهنگ و معارف قرآن. چاپ دوم. قم: بوستان کتاب.
- دوبوکور، مونیک. (1376). رمز‌‌های زنـده‌جان. ترجمه جلال ستاری. جلد دوم. چاپ دوم. تهران: مرکز.
- سرلو، خوان اردواردو. (1388). فرهنگ نمادها. ترجمه مهرانگیز اوحدی. چاپ اول. تهران: دستان.
- دومزیل، ژرژ. (1379). خدایان سه کنش. جهان اسطوره شناسی چهار. ترجمه جلال ستاری. تهران: مرکز
- ژیران، فلیکس. (1375). فرهنگ اساطیر یونان. ترجمه ابوالقاسم اسماعیل پور. تهران: فکر روز.
- شوالیه، ژان و گربران، آلن. (1379). فرهنگ نماد‌ها. ترجمه سودابه فضایلی. تهران: جیحونن
- فردوسی، ابوالقاسم. (1384). شاهنامه(براساس چاپ مسکو). چاپ سوم. تهران: پیمان.
- فرنبغ، دادگی. (1390). بندهشن. ترجمه مهرداد بهار. چاپ چهارم. تهران: توس.
- فروید، زیگموند. (1387). توتم و تابو. ترجمه ایرج پورباقر. چاپ پنجم. تهران: آسیا.
- فریزر، جیمز جرج. (1394). شاخه زرین. ترجمه کاظم فیروزمند. چاپ هشتم. تهران: آگاه.
- قاسم زاده، سیدعلی. (1396). همزیستی ادبیات تطبیقی و نظریه‌های ادبی. قزوین: جهاد دانشگاهی.
- کارنوی، آلبرت جوزف. (1383). اساطیر ایرانی. ترجمه احمد طباطبایی. چاپ دوم. تهران: علمی فرهنگی.
- کوپر، جی سی. (1386). فرهنگ مصور نمادهای سنتی. ترجمه ملیحه کرباسیان. چاپ دوم. تهران: فرهنگ نو.
- گرانت، مایکل و هیزل، جان. (1390). فرهنگ اساطیر کلاسیک. ترجمه رضا رضایی. چاپ دوم. تهران: ماهی.
- گریمال، پیر. (1347). فرهنگ اساطیر یونان و روم. ترجمه احمد بهمنش. تهران: دانشگاه تهران.
- لیک، گندولین. (1389). فرهنگ اساطیر شرق باستان. ترجمه رقیه بهزادی. چاپ دوم. تهران: طهوری.
- نامور مطلق، بهمن. (1392). درآمدی بر اسطوره‌شناسی. تهران: سخن.
- وارنر، رکس. (1387). دانشنامه اساطیر جهان. ترجمه ابوالقاسم اسماعیل‌پور. تهران: اسطوره.
- هینلز، جان. (1368). شناخت اساطیر ایران. ترجمه ژاله آموزگار و احمد تفضلی. تهران: چشمه.
- ________ . (1386). فرهنگ ادیان جهان. ویراست دوم. قم: مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب‌.
- هال، جیمز. (1387). فرهنگ نگاره‌ای نمادهای شرق و غرب. ترجمه رقیه بهزادی. چاپ سوم. تهران: فرهنگ معاصر.
ب) مقالات
- انوشیروانی، علی‌رضا. (1389). «ضرورت ادبیات تطبیقی در ایران». ویژه‌‌نامه ادبیات تطبیقی نامه فرهنگستان. دوره اول. شماره 1. صص6-38.
- پور خالقی چترودی، مهدخت. (1380). «درخت زندگی و ارزش فرهنگی و نمادین در باورها». مجله مطالعات ایرانی. شماره 1، صص 89 - 126.
- جعفری قریه‌علی، حمید. (1386). «هوم پشمین پوش یا گیاه زرین». نشریه علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز. شماره 2(پیاپی 51)، صص 163 – 183.
- رضایی، مهدی. (1383). «اساطیر پیدایش انسان». کتاب ماه هنر. شماره 75 و 76، صص 57 – 83.
- رضایی دشت‌ارژنه، محمود. (1388). «بازتاب نمادین آب در گستره اساطیر». ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی، شماره 16، صص111- 138
- رضوان دوست، احمد. (1381). «دیدی بر آشامه هوم و آیین‌های وابسته به آن». مجله چیستا. شماره 188 و189، صص589 – 594.
- صدقه، جان. (1378). «درخت در اساطیر کهن». ترجمه محمدرضا ترکی. مجله شعر. شماره 26، صص140 - 145.
- مختاریان، بهاره. (1378). «سیاوخش و بالدر: پاره‌های پراکنده یک اسطوره». مجله ایران شناسی. شماره 42، صص 301 - 318 .
- مدرسی، حسن. (1369). «سدره المنتهی در فضای فرهنگ ایران». مجله مشکات. شماره 29، صص 26 - 41.
- نظری منظم، عادی. (1389). «ادبیات تطبیقی: تعریف و زمینه‌های پژوهش». مطالعات تارخ فرهنگی. شماره 2. صص 221- 238
- وارنر، رکس. (1383). «ایزدان و ایزدبانوان در اساطیر روم». کتاب ماه هنر. ترجمه ابوالقاسم اسماعیل پور. شماره 75 و 76، صص 32 - 50.