مقایسه تطبیقی اعیان ثابته و وحدت وجود در اندیشه های عرفانی عطار و ابن عربی

نویسندگان
1 دانشگاه آزاد اسلامی
2 عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد رودهن
چکیده
موضوع و مفهوم اعیان ثابته و وحدت وجود، اندیشه‌های محوری عرفان عطار و ابن عربی را تشکیل می‌دهند. این نوشتار بر آن است تا بر اساس مکتب امریکایی ادبیات تطبیقی، وجوه تشابه اندیشه‌های مذکور را از منظر کهن‌الگوها بررسی نماید. مطابق نتایج، عطار و ابن عربی در مقوله‌های اعیان ثابته و وحدت وجود اشتراک دارند. ﻻﻳﻪﻫﺎﻯ ﺯﻳﺮﻳﻦ این تشابه را می‌توان در ضمیر ناخودآگاه جمعی و کهن‌الگوی خویشتن دانست. سیمرغ یا اعیان ثابته همان نمونه خداگونه و آغازین در آفرینش موجودات هستند که بیانگر نخستین تجلی و مظهر اسماء الهی‌اند و به همین جهت ارزشمندند و یگانگی با آن بیانگر غایت رشد انسان است. اما به تناسب تفاوت در محیط فرهنگی، هر یک از شخصیت های مذکور ابتکاراتی داشته‌اند: ابتکار ابن عربی را می‌توان در وضع اصطلاح اعیان ثابته با دو تجلی فیض اقدس و فیض مقدس دانست و ابتکار عطار آن است که در تناظر انسان و جهان از جنبه جزئی تمثیل ابتکاری "ذره و خورشید" و "ذره و عالم" را در مقابل تمثیل تکراری فلسفی اندام وارگی جهان ابن عربی ابداع کرده است و از جنبه کلی هم تمثیل جامع تناظر سی‌مرغ با سیمرغ را خلق نموده است که حاوی اندیشه عرفانی وحدت وجود با زیر مجموعه‌هایی چون وحدت در کثرت، تفاوت جزئی جهان سایه‌ای و مثالی، تناظر جهان سایه‌ای و مثالی، کمال گروهی سالکان و شعور کیهانی است و همه زیر مجموعه‌های مذکور در عرفان ابن عربی نیز وجود دارند که بیانگر یگانگی اندیشه های بشری است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


- ابن‌عربی، محی‌الدین (1405ق). الفتوحات المکیه. تحقیق عثمان یحیی. تصدیر ابراهیم مدکور. انتشارات الهیئه المصریه العامه للکتاب.
- (1370). فصوص‌الحکم. تصحیح ابوالعلاء عفیفی. تهران: انتشارات الزهرا.
- (1393). فصوص‌الحکم. ترجمه علی شالچیان ناظر. تهران: نشر الهام.
- (1418ق). الفتوحات مکیه. ج2. بیروت: دار احیاءالتراث العربی.
- اسلامی ندوشن، محمدعلی (1386). «ﺟﺎﻳﮕﺎه زﺑﺎن و ادﺑﻴﺎت اﻳﺮان در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ». ﻛﺘﺎب ﻣﺎه ادﺑﻴﺎت. ش4. صص5 ـ 8.
- امینی‌نژاد، علی (1390). حکمت عرفانی. نشر مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
- ﺍﻧﻮﺷﻴﺮﻭﺍﻧﻰ، ﻋﻠﻰﺭﺿﺎ (1389 الف). «آسیب‌شناسی ﺍﺩﺑﻴﺎﺕ ﺗﻄﺒﻴﻘﻰ ﺩﺭ ﺍﻳﺮﺍﻥ». فصلنامه ادبیاﺕ ﺗﻄﺒﻴﻘﻲ فرهنگستان زبان فارسی. د1. ش2. صص32 ـ 55.
- ﺍﻧﻮﺷﻴﺮﻭﺍﻧﻰ، ﻋﻠﻰﺭﺿﺎ (1389 ب). «ضرورت ﺍﺩﺑﻴﺎﺕ ﺗﻄﺒﻴﻘﻰ ﺩﺭ ﺍﻳﺮﺍﻥ». فصلنامه ادبیاﺕ ﺗﻄﺒﻴﻘﻲ فرهنگستان زبان فارسی. د1. ش1. صص6 ـ 38.
- الیاده، میرچا (1390). چشم‌اندازهای اسطوره. ترجمۀ جلال ستاری. تهران: توس.
- بهارنژاد، زکریا (1386). «ابن‌عربی و نظریه وحدت وجود». فصلنامه آینه معرفت. د5. ش10. دانشگاه شهیدبهشتی. صص43 ـ 65.
- بهرامی قصرچمی، خلیل (1396). «انسان کامل از دیدگاه ابن‌عربی و مولانا». پژوهش‌نامه عرفان. ش15. صص19 ـ 50.
- تالبوت، مایکل (‌‌1389‌). جهان هولوگرافیک. ترجمه داریوش مهرجویی. چ16. تهران: هرمس.
- پورداوود، ابراهیم (1389). اوستا. تهران: پارمیس.
- جامی، عبدالرحمن (بی‌تا). سه رساله در تصوف لوامع و لوایح. با مقدمه ایرج افشار. تهران: کتابخانه منوچهری.
- الخطیب، حسام (1999). آفاق الادب المقارن عربیاً و عالمیّاً. دمشق: دارالفکر.
- دادگی، فرنبغ (1390). بندهش. ترجمه مهرداد بهار. تهران: توس.
- دشتی، سیدمحمد (1382). «مقایسه وحدت وجود در فصوص ابن‌عربی و مثنوی مولوی». نشریه معارف. ش1. د20. صص157 ـ 171.
- دشتی، علی (1384). در دیار صوفیان. زیر نظر مهدی ماحوزی. تهران: زوار.
- زرینکوب، عبدالحسین (1378). نقد ادبی. چ6. تهران: امیرکبیر.
- سهروردی، شهاب‌الدین یحیی (1355). حکمه‌الاشراق. ترجمه سیدجعفر شهیدی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
- سیدی، سیدحسن (1390). «چیستی ادبیات تطبیقی». فصلنامه لسانالمبین دانشگاه بین‌المللی امام خمینی (ره) قزوین. ش9. صص1 ـ 20.
- عباس ‌زیدی، اسکندر (1388). «ﺍﺩﺑﻴﺎﺕ ﺗﻄﺒﻴﻘﻰ و ویژگی‌های ادبیات معاصر». نامه پارسی. ش50 و 51. صص114 ـ 129.
- عطار، فریدالدین (1345). دیوان عطار. به اهتمام و تصحیح تقی تفضّلی. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
- ــــــــــــــ (1386). اسرار‌نامه. تصحیح محمدرضا شفیعی کدکنی. تهران: سخن.
- ــــــــــــــ (1387). الهی‌نامه. تصحیح محمدرضا شفیعی کدکنی. تهران: سخن.
- ــــــــــــــ (1389 الف). مختارنامه. تصحیح محمدرضا شفیعی کدکنی. تهران: سخن.
- ــــــــــــــ (1389 ب). منطق‌الطیر. تصحیح محمدرضا شفیعی کدکنی. تهران: سخن.
- کاپلستون، فردریک چارلز (1388). تاریخ فلسفه. ترجمه جلال مجتبوی. ج1. تهران: علمی و فرهنگی.
- محمودی، ابوالفضل (1379). «ابن‌عربی، مولانا و اندیشه وحدت وجود» مجله پژوهش‌های فلسفی ـ کلامی. د2. ش5 و 6. صص179 ـ 207.
- مورنو، آنتونیو (1392). یونگ، خدایان و انسان مدرن. ترجمه داریوش مهرجویی. تهران: نشر مرکز.
- واعظ، حسن (1389). مدهای شبه‌نرمال در گرانش انیشتین ـ گاس ـ بانه. پایان‌نامه کارشناسی ارشد فیزیک ذرات بنیادی. دانشگاه مازندران.
- یونگ، کارل گوستاو (1389). انسان و سمبول‌هایش. ترجمه محمود سلطانیه. تهران: جامی.
- (1392). روان‌شناسی و کیمیاگری. ترجمۀ محمود بهفروزی. تهران: جامی.