مقایسۀ تطبیقی ساختار عشقی منظومه‌های عاشقانۀ کلاسیک و عامیانه از دیدگاه ریخت‌شناسی پراپ

نوع مقاله : پژوهشی اصیل

نویسندگان
دانشگاه تربیت مدرس
چکیده
منظومه‎های عاشقانۀ کلاسیک از مهم‌ترین و گسترده‌ترین انواع شعر غنایی محسوب می‌شوند. البته تعداد زیاد و تأمل‌برانگیزی از این منظومه‎ها از بین مردم برخاسته و در میان آنان منتشر شده‌اند؛ به این منظومه‌ها «عاشقانۀ عامیانه» گفته می‎شود. این مقاله به بررسی ساختار عشقی شش منظومۀ عاشقانۀ فارسی می‌پردازد که از مشهورترین و مهم‎ترین منظومه‎های کلاسیک و عامیانه به شمار می‌روند. برای دستیابی به نتایج دقیق، در این پژوهش داستان‎ها به شیوۀ ریخت‎شناسی پراپ و با کمک جداول تجزیه‌وتحلیل شده‌اند. سپس با مقایسۀ نتایج به‌دست‌آمده، کنش‎های مشترک و متفاوت در این داستان‌ها دسته‌بندی شده‌اند. نتیجه آنکه این داستان‎ها به‌عنوان نمایندۀ جمعی از داستان‎های عاشقانۀ کلاسیک و عامیانه نشانه‎ها و ساختار عشقی مشترکی دارند که آن‌ها را به هم نزدیک می‎کند. منظومه‎های کلاسیک بررسی‌شده عبارت‌اند از: خسرو و شیرین، یوسف و زلیخا و ویس و رامین. منظومه‌های عامیانه نیز عزیز و نگار، حیدربیک و سمنبر، حسینا و دلارام هستند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


1- بالایی، کریستف و کویی پرس، میشل؛ سرچشمه‌های داستان کوتاه فارسی، ترجمۀ احمد کریمی حکاک؛ تهران: معین، 1378.
2- پراپ، ولادیمیر؛ ریشه‌های تاریخی قصه‌های پریان؛ ترجمۀ فریدون بدره‌ای؛ تهران: توس،1392.
3- ذوالفقاری، حسن؛ یکصد منظومۀ عاشقانۀ فارسی؛ تهران: چشمه، 1392.
4- رزمجو، حسین؛ انواع ادبی و آثار آن در زبان فارسی؛ مشهد: دانشگاه فردوسی، 1390.
5- شمیسا، سیروس؛ انواع ادبی؛ تهران: میترا، 1393.
6- ـــــــــــــــ؛ نقد ادبی؛ تهران: میترا، 1394.
7- عسگری گزلاچه‌ای، رضا؛ داستان و اشعار کامل حسینا و دلارام، باقر و گلندام، فایز دشتستانی و پریزاد؛ انتشارات جانقربان، 1349.
8- علیخانی، یوسف؛ عزیز و نگار بازخوانی یک عشقنامه؛ تهران: ققنوس، 1393.
9- غلام‌رضایی، محمد؛ داستان‌های غنایی منظوم؛ تهران: فردابه، 1370.
10- ــــــــــــــــــ؛ داستان‌های غنایی؛ تهران: مرکز نشر دانشگاهی، 1393.
11- فخرالدین اسعد گرگانی؛ ویس و رامین، با دو گفتار صادق هدایت و مینورسکی؛ تصحیح و تحشیۀ محمد روشن، تهران: صدای معاصر، 1392.
12- محجوب، محمدجعفر؛ ادبیات عامیانه ایران؛ به کوشش حسن ذوالفقاری، چاپ اول، تهران: چشمه، 1386.
13- نظامی گنجه‌ای، جمال‌الدین؛ خسرو و شیرین؛ تصحیح و تحشیۀ وحید دستگردی، تهران: قطره، 1395.
مقاله‎ها
1- آذر، اسماعیل؛ پورسید، سیده معصومه؛ «ریخت‌شناسی گنبد سرخ در هفت‌پیکر نظامی گنجوی»؛ پژوهش‌های نقد ادبی و سبک‌شناسی، سال اول، شمارۀ 4، ص 9 - 30، تابستان 1390.
2- پروینی، خلیل؛ نظری منظم، هادی؛ دلشاد، شهرام؛ «بررسی تطبیقی داستان ʼلیلی و مجنونʻ عربی و ʼعزیز و نگارʻ فارسی از دیدگاه ساختارگرایی»؛ پژوهش‎های ادبیات تطبیقی، شمارۀ 2، ص 45-74، تابستان 1395.
3- پشتدار، علی‌محمد؛ عباس‌پور خرمالو، محمدرضا؛ «تحلیل داستان گنبد چهارم در منظومۀ غنایی هفت‌پیکر (بر اساس نظریۀ ساختارگرایان)»؛ پژوهشنامه ادب غنایی، شمارۀ 16، ص 25 - 46، بهار و تابستان 1390.
4- ذوالفقاری، حسن؛ «ریخت‎شناسی افسانۀ عاشقانۀʼگل بکاولیʻ»؛ فنون ادبی دانشگاه اصفهان، شمارۀ 1، ص 49-62، بهار و تابستان 1389.
5- روحانی، مسعود؛ عنایتی قادیکلایی، محمد؛ «بررسی ریخت‎شناسانۀ داستان ʼبیژن و منیژهʻ شاهنامۀ فردوسی بر اساس نظریۀ ولادیمیر پراپ»؛ مجلۀ دانشکده ادبیات و علوم انسانی، شمارۀ 66، ص 119-143، زمستان 1388.
6- زهره‌وند، سعید؛ مسعودی، مرضیه؛ رحیمی، منصور؛ «ریخت‌شناسی داستان لیلی و مجنون جامی بر اساس نظریۀ پراپ»؛ پژوهشنامۀ ادب غنایی، شمارۀ 23، ص 163-184، پاییز و زمستان 1393.
7- شفیعی کدکنی، محمدرضا؛ «انواع ادبی و شعر فارسی»؛ خرد و کوشش، شمارۀ 11-12، ص 99، 1352.
8- فاطمی، سید حسین؛ عرب یوسف‌آبادی، فائزه؛ «ریخت‎شناسی داستان عاشقانۀ شهسوار پلنگینه‎پوش شوتا روتاولی»؛ پژوهشنامۀ ادب غنایی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، شمارۀ هفدهم، ص 173-190، پاییز و زمستان 1390.
9- قربانی، خاور؛ گورک، کیوان؛ «ریخت‌شناسی داستان زال و رودابه، بهرام گور و اسپینود، گشتاسب و کتایون»؛ پژوهشنامۀ ادب غنایی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، شمارۀ بیستم، ص 239-254، بهار و تابستان 1392.
10- واشقانی فراهانی، ابراهیم؛ هاشمیان، لیلا؛ رحمانی، مریم؛ «تحلیل ʼخورشید و جمشیدʻ بر پایۀ نظریۀ پراپ»؛ مطالعات ادبیات تطبیقی، شمارۀ 30، ص 91-112، تابستان 1393.
11- واعظ‌زاده، عباس؛ «رده‎بندی داستان‎های عاشقانۀ فارسی»؛ فصلنامۀ علمی-پژوهشی نقد ادبی، شمارۀ 33، ص 157-189، تابستان 1395.