تطبیق و تحلیل بن‌مایه‌های فکری داستان‌های عاشقانه فارسی ایران و هند در دوره صفویه

نویسندگان
1 گروه زبان و ادبیات فارسی؛ دانشکده علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.
2 گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.
چکیده
در دوره صفویه، ارتباطات ایران و هند به‌واسطه زبان رسمی مشترک، بیشتر و عمیق‌تر از گذشته شد. دراین دوره ازجمله آثارپدیدآمده در هردو سرزمین، داستان عاشقانه فارسی است. پرسش این است که «آیا داستان‌های عاشقانه فارسی در دوره صفویه در ایران و هند، به علت هم‌زمانی، هم‌زبانی و وجود ساختارهای مشابه، شبیه‌اند یا به دلیل محیط فرهنگی متفاوت، از هم تمایز دارند؟» درباره داستانسرایی دردوره صفویه تحقیقاتی انجام شده است، ولی تاکنون پژوهشی درزمینه تأثیر بن‌مایه‌های فکری بر داستانهای عاشقانه فارسی ایران و هند دراین دوره انجام نشده است. در این پژوهش کوشش شده، ضمن تحلیل محتوای داستان‌ها به این پرسش پاسخ داده‌شود. البته فرض این پژوهش براین است که در داستان‌های عاشقانه فارسی در ایران و هند، شباهت‌های فراوانی در زبان، ساختار، پیرفت‌های داستانی و خویش‌کاری شخصیت‌ها به چشم می‌خورد؛ ولی باهمه این شباهت‌ها، جهان‌بینی و نگرش متفاوت به شخصیت‌ها و حوادث داستانی وجود دارد. این تفاوت‌ها عبارتند از: «مرگ عشاق در پایان داستان»، «آزادی دختران در انتخاب همسر»، «نقش‌آفرینی عناصر ماورایی»، «حضور عرفان و تصوف»، «تأثیر جانوران در داستان»، «حضور شخصیت‌های هندی» و «استقلال منبع» که به شناخت داستان‌های تألیف‌شده در هند وتفاوت آن با داستانهای تألیف‌شده در ایران کمک می‌کند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


آفرین لاهوری، شاه‌فقیرالله (1319). هیر و رانجها، به اهتمام مولوی نیازعلی‌خان، مطبع افغانی امرتسر.
اته، هرمان (1337). تاریخ ادبیات فارسی، ترجمه رضازاده شفق، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
بزمی، ملاعبدالشکور(1350). داستان پدماوت، به کوشش امیرحسن عابدی، تهران، انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
جامی، نورالدین عبدالرحمن(1378). هفت‌اورنگ، ج2، (یوسف و زلیخا، لیلی و مجنون و خردنامه اسکندری)، تصحیح اعلاخان افصح‌زاد و حسین احمد تربیت، تهران، میراث مکتوب و مرکز مطالعات ایرانی انستیتو شرق‌شناسی و میراث خطی.
جمالی دهلوی (1353). مثنوی مهر و ماه، تصحیح سیدحسام‌الدین راشدی، راولپندی، انتشارات مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان.
جوشقانی، خواجه‌شعیب(1389). وامق و عذرا، به کوشش حسن ذوالفقاری و پرویز ارسطو، تهران، نشر چشمه.
حکیم قمی، محمدسعید بن محمدباقر(1386). خورشید و مهپاره، تصحیح حسن ذوالفقاری و جلیل اصغریان رضایی. تهران، چشمه.
ذوالفقاری، حسن(1392). یکصد منظومه عاشقانه فارسی، تهران، نشر چرخ.
رادا، کریشنان (1367). تاریخ فلسفه شرق و غرب، ترجمه خسرو جهانداری، تهران، سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی.
روح‌الامین اصفهانی(1391). لیلی و مجنون، به اهتمام اوا اورتمن و محمد کریمی زنجانی اصل، قم، مجمع ذخایر اسلامی و بن، مؤسسه مطالعات شرقی آسیایی دانشگاه بن.
سلیمی جرونی(1382). شیرین و فرهاد، تصحیح نجف جوکار، تهران، میراث مکتوب.
صدیقی، طاهره(1377). داستان‌سرایی فارسی در شبه‌قاره در دوره تیموریان، اسلام‌آباد، مرکز تحقیقات فارسی ایران و هند.
صرفی کشمیری، یعقوب (1318). وامق و عذرا، لاهور. بی‌جا.
عارف اردبیلی(1355). فرهادنامه، تصحیح عبدالرضا آذر، تهران، بنیاد فرهنگ ایران
عبدی‌بیگ شیرازی، زین‌العابدین علی نویدی(1967).آیین اسکندری، تصحیح و مقدمه ابوالفضل هاشم‌‌اوغلی رحیموف، مسکو، دانش.
عصار تبریزی، محمد(1375). مهر و مشتری، تصحیح رضا مصطفوی سبزواری، تهران، انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی.
علیخانی، یوسف (1381). عزیز و نگار، تهران، ققنوس.
فراهی، میرزا برخوردار(1373). محبوب‌القلوب، تحریر علیرضا ذکاوتی قراگوزلو، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
فوقی یزدی، ملافوق‌الدین(بی‌تا). هزلیات فوقی، تصحیح مدرس گیلانی، تهران، عطایی.
فیضی دکنی، ابوالفضل بن مبارک (1382). نل و دمن، تصحیح سید علی آل داوود، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.
کنبوه لاهوری، عنایت‌الله(1392). بهار دانش، مقدمه و تصحیح حسن ذوالفقاری و عباس سعیدی، تهران: رشد‌آوران.
مثالی کاشانی(1391). منظومه لیلی و مجنون، تصحیح حسین قربانپور آرانی، کاشان، دانشگاه کاشان.
مکتبی شیرازی(1387). لیلی و مجنون، به کوشش حسن ذوالفقاری و پرویز ارسطو، تهران، نشر چشمه.
میرزااحمد سَنَد (1375). چاه وصال، نگارستان چین و ...، به کوشش حسن ذوالفقاری، تهران: اهل قلم.
نوایی، عبدالحسین و عباسقلی غفاری فرد(۱۳۸۶) تاریخ تحولات سیاسی، اقتصادی و فرهنگی ایران در دوران صفویه، تهران، سمت.
نوعی خبوشانی(1348). سوز و گداز، تصحیح امیرحسین عابدی، تهران، بنیاد فرهنگ ایران.
وحشی بافقی (1373). دیوان، به کوشش پرویز بابایی، تهران، نگاه.
مقالات:
اختیاری، زهرا (1389). لیلی و مجنون قاسمی گنابادی و مقایسه با لیلی و مجنون‌های (جامی،‌ هاتفی و مکتبی)، جستارهای ادبی، س 43، ش 171، زمستان 1389.
ایران‌منش، مریم و دیگران (1394). نگاهی به زندگی و آثار بدرالدین هلالی جغتایی استرآبادی، نشریه ادب و زبان دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر کرمان، س18، ش37، بهار و تابستان 1394.
خزانه‌دارلو، محمدعلی و بهروز سلطانی(1391). مقایسه خسرو و شیرین روح‌الامین شهرستانی اصفهانی با خسرو و شیرین نظامی، پژوهش زبان و ادبیات فارسی، ش 25، تابستان 1391.
ذوالفقاری، حسن (1385). هفت‌پیکر نظامی و نظیره‌های آن، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تربیت معلم، س14، ش52 و 53، 1385.
------------- (1386). خورشید و مهپاره، فصلنامه علمی تخصصی، س1، ش4، تابستان 1386.
معدن‌کن، معصومه و عزیز الیاسی‌پور(1388). ساختار داستان‌نویسی هندی و ویژگی‌های آن، زبان و ادبیات فارسی، نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز، س52، ش 211، پاییز و زمستان 1388.