نظریه رئالیسم عرفانی در ادبیات داستانی

نویسنده
استادیار گروه عرفان اسلامی پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی
چکیده
ظهور رئالیسم جادویی در آلمان و موفقیت آن در آمریکای لاتین بیانگر آن است که بومی‌سازیِ هر شیوه، پیش‌شرط اساسیِ استفاده از آن است؛ بخصوص در رئالیسم جادویی که بدون بومی‌سازی و انطباق آن با شرایط فرهنگی نویسنده، نتیجه‌بخش نخواهد بود. جالب اینکه، بیشترین مشابهت‌ها میان این شیوه و متون تذکره صوفیان، همچون تذکرهالاولیای عطار وجود دارد. این نوشتار گامی است در ارائه یک الگوی بومی‌شده از رئالیسم جادویی مبتنی بر فرهنگ داستانی- عرفانیِ ایران. دست‌یابی به یک الگوی ادبی تحت عنوان رئالیسم جادویی بومی‌شده با متون داستانی تصوف، می‌تواند آغاز خوبی باشد برای بروز و ظهور یک مکتب ایرانی- اسلامی، تحت عنوان «رئالیسم صوفیانه» یا «رئالیسم عرفانی». گام نخست در این مسیر، بررسی مقایسه‌ایِ شاخصه‌ها در دو زمینه ساختار و مبنا میان متون داستانی رئالیسم جادویی است که صدسال تنهایی نوشته گابریل گارسیا مارکز برترین نماینده آن می‌باشد، با متون به جا مانده از حکایات و تذکره‌های تصوف که تذکرهالاولیا نوشته عطار نیشابوری برترین نماینده آن است. پس از بازشناسی مهم‌ترین شاخصه‌ها و تفاوت‌ها، در گام بعدی می‌توان به ارائه تعریفی برای رئالیسم عرفانی اندیشید.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


- قرآن کریم.
- احمدی، بابک (1379). چهار گزارش از تذکرهالاولیا. چ2. تهران: نشر مرکز.
- اخوت، احمد (1371). دستور زبان داستان. تهران: نشر فردا.
- آشتیانی، سید جلال‌الدین (3172). تعلیقات بر رساله نوریه در عالم مثال. تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.
- آلنده، ایزابل (1380). پائولا. ترجمه مریم بیات. چ2. تهران: سخن.
- بی‌نیاز، فتح‌الله (1387). درآمدی بر داستان‌نویسی و روایت‌شناسی. تهران: افراز.
- پازوکی، شهرام (1382). «تذکرهالاولیا در عصر ما». کتاب ماه ادبیات و فلسفه. ش71. صص40-53.
- پرهام، سیروس (دکتر میترا) (1345). رئالیسم و ضدرئالیسم در ادبیات. چ3. تهران: نشر نیل.
- پورنامداریان، تقی (1386). «تخیل هنری و نمودهای آن در آثار عطار». گوهر گویا. س1. ش2. صص1-30.
- خزاعی‌فر، علی (1384). «رئالیسم جادویی در تذکرهالاولیا». نامه فرهنگستان. س7. ش1 (25). صص6-21.
- داراب، حامد (1393). «مارکز، هویت امریکای لاتین» گفت‌وگو با کاوه میرعباسی درباره مارکز و رئالیسم جادویی. روزنامه شرق. ش2002. 8 اردیبهشت 1393.
- تولان، مایکل (1386). روایت‌شناسی: درآمدی زبان‌شناختی- انتقادی. ترجمه فاطمه علوی و فاطمه نعمتی. تهران: سمت.
- زامورا، لویس پارکینسن (1386). «تصویرپردازی در رئالیسم جادویی: اشیا و بیان در آثار بورخس». ترجمه امیر احمدی آریان. زیباشناخت. ش17. صص329-342.
- زرین‌کوب، عبدالحسین (1353). ارزش میراث صوفیه. تهران: امیرکبیر.
- سیدحسینی، رضا (1384). مکتب‌های ادبی. چ13. تهران: نگاه.
- شیری، قهرمان (1387). مکتب‌های داستان‌نویسی در ایران. تهران: نشر چشمه.
- صفری، جهانگیر و حسین ایمانیان (1390). «پیوند متون عرفانی با رئالیسم جادویی». مطالعات عرفانی. ش14. صص105-122.
- صورتگر (صفاری)، کوکب (1357). افسانه‌ها و داستان‌های ایرانی در ادبیات انگلیسی (در سده‌های هیجدهم و نوزدهم میلادی تا سال1859): پژوهشی در ادبیات تطبیقی. تهران: دانشگاه تهران.
- عطار نیشابوری، فریدالدین محمدبن ابراهیم (1346). تذکرهالاولیا. تصحیح محمد استعلامی. تهران: زوار.
- فرزاد، عبدالحسین (1381). درباره نقد ادبی. چ4. تهران: نشر قطره.
- فولادی، علیرضا (1387). زبان عرفان. قم: فراگفت.
- قافله‌باشی، اسماعیل و زیبا بهروز (1386). «نقد ریخت‌شناختی حکایت‌های کشف‌المحجوب و تذکرهالاولیا». فصلنامه پژوهش‌های ادبی. س5. ش18. صص117-140.
- کربن، هانری (1374). ارض ملکوت. ترجمه سید ضیاءالدین دهشیری. چ2. تهران: کتابخانه طهوری.
- گرانت، دیمیان (1375). رئالیسم. ترجمه حسن افشار. چ3. تهران: نشر مرکز.
- گیبرت، ریتا (1357). هفت صدا. ترجمه نازی عظیما. تهران: آگاه.
- مارکز، گابریل گارسیا (1357). صد سال تنهایی. ترجمه بهمن فرزانه. چ5. استکهلم: آرش.
- ــــــــــــــــــــ (1382). پاییز پدرسالار. ترجمه محمدرضا راهور. تهران: شیرین.
- ــــــــــــــــــــ (1384). زنده‌ام که روایت کنم. ترجمه کاوه میرعباسی. چ4. تهران: نشر نی.
- مدرسی، فاطمه و دیگران (1392). «تحلیل حکایات تعلیمی تذکرهالاولیا بر پایه الگوی روایی گریماس». پژوهشنامه ادبیات تعلیمی. س5. ش20.
- مطهری، مرتضی (1373). تعلیم و تربیت در اسلام. چ23. تهران: صدرا.
- ملاصدرا، صدرالدین محمد شیرازی (1382). الشواهد الربوبیه. تعلیق و تصحیح جلال‌الدین آشتیانی. قم: انتشارات مطبوعات دینی.
- مینتا، استفن (1387). زندگینامه، نقد و بررسی آثار گارسیا مارکز. ترجمه فروغ پوریاوری. چ2. تهران: روشنگران.
- نسفی، عزیزالدین‌بن محمد (1359). کشف‌الحقایق. به‌کوشش دکتر احمد مهدوی دامغانی. چ2. تهران: علمی و فرهنگی.
-ــــــــــــــــــــــــ (1379). بیان‌التنزیل. تصحیح سیدعلی اصغر میرباقری فرد. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
- نصیری جامی، حسن (1384). «رئالیسم معنوی». فصلنامه تخصصی ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی مشهد. ش7 و 8. صص203-216.
- نقره‌چی، حسام (1383). «‌مارکز، پدرسالا‌ر بدون پاییز؛ نگاهی کوتاه به تأثیر مارکز بر رمان معاصر ایران». فرهنگ و پژوهش. ش157.
- هاشمی‌نژاد، قاسم (1388). قصه‌های عرفانی: تعریف، تبیین و طبقه‌بندی. تهران: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.
- یاوری، حورا (1388). داستان فارسی و سرگذشت مدرنیته در ایران. تهران: سخن.