خوانش تطبیقی پدیدۀ استعمار در رمان بیوتن و بادبادک‌باز

نوع مقاله : پژوهشی اصیل

نویسندگان
1 دانشجوی دکتری ادبیات غنایی،دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران
2 دانشیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران
چکیده
در این جستار، پدیدۀ استعمار در رمان بادبادک‌باز، نوشتۀ خالد حسینی و بیوتن، اثر رضا امیرخانی از منظر مطالعۀ تطبیقی ادبیات موردبررسی قرار گرفت. این دو رمان که برخاسته از فرهنگ شرق هستند یک نقطۀ اتصال قوی دارند و آن، امتداد زندگی شخص اول کتاب، امیر و ارمیا، در غرب (امریکا) است. مهاجرت به امریکا برای هر دوی آنها، مهاجرتی اجباری است که طی آن، نویسنده به پدیدۀ استعمار و مظاهر آن می‌پردازد. همبستگی فرهنگی این آثار و شکل‌گیری آنها در خط سیری موازی، سبب بروز مؤلفه‌های همسان و به تبع آن، انتخاب این دو اثر برای تطبیق شد. در این پژوهش که به شیوۀ توصیفی-تحلیلی و به روش کتابخانه‌ای و سند کاوی انجام ‌شده است با مطالعۀ تطبیقی و مقایسه‌ای دو اثر، مهاجرت قهرمان از وطن که با نوعی از خود بیگانگی همراه است و نقش استعمار در ایجاد این الیناسیون مورد بحث واقع شد. هدف این پژوهش آن است که از رهگذر خوانش تطبیقی پدیدۀ استعمار، دریافت تازه‌ای از مفاهیم و ریشه‌های شکل‌گیری آثار ارائه بدهد. در پژوهش پیش‌ رو، پدیدۀ استعمار در این دو رمان، از منظر مطالعۀ تطبیقی ادبیات، مورد بررسی قرار گرفت و هشت مؤلفۀ اصلی و دو مؤلفۀ فرعیِ مربوط به آن، توصیف و تحلیل شد که عبارتند از: سفر شخصیت از شرق به غرب، وطن (ریشۀ عمیق شخصیت اصلی رمان در وطن)، حضور عنصر یاریگر (کشتۀ استعمار)، نوستالژی، فرهنگ (پاکدامنی شخصیت)، وجهۀ دوگانۀ مذهب، الیناسیون و نفی سرمایه‌داری.

موضوعات


آشوری، داریوش. (1358). فرهنگ سیاسی، چ 12، تهران: مروارید.
__________. (1381). فرهنگ علوم انسانی، تهران: مرکز.
امیرخانی، رضا. (1391). بیوتن، چ 11، تهران: علم.
________. (1399). ارمیا، چ 32، تهران: افق.
باطنی، محمدرضا. (1376). فرهنگ معاصر، تهران: فرهنگ مهاصر.
برتنس، هانس. (1391). مبانی نظریۀ ادبی، ترجمۀ محمدرضا ابوالقاسمی، چ 3، تهران: ماهی.
بشیریه، حسین. (1376). اندیشه‌های سیاسی مارکسیستی، چ 1، تهران: نشر نی.
پورافکاری، نصرت ا... . (1382). فرهنگ جامع روانشناسی و روانپزشکی، تهران: فرهنگ معاصر.
حسینی، خالد. (1396). بادبادک‌باز، ترجمۀ زیباگنجی و پریسا سلمان‌زاده، تهران: مروارید.
ساجدی، طهمورث. (1390). از ادبیات تطبیقی تا نقد ادبی، چ2، تهران: امیرکبیر.
شجاعت‌زاده، تهمینه، مشفقی، آرش و نرگس اسکویی. (1399). «خوانش پسااستعماری رمان بیوتن بر اساس اندیشۀ شرق‌شناسی ادوارد سعید»، پژوهش‌های نقد ادبی و سبک‌شناسی، ش 39، صص 109-126.
شریعتی، علی. (1367). مجموعه آثار 31 (ویژگی‌های قرون جدید)، چ 3، تهران: چاپخش.
شیرزادیان، رضا. (1388). مطالعات پسااستعماری، نقد و ارزیابی دیدگاه‌های فرانتس فانون، ادوارد سعید و هومی بابا، مطالعات سیاسی، دوره 2، ش 5، صص 149-174.
غیاثی، جلیل و شهرام کیایی. (1391). «بررسی جنگ‌های قبیله‌ای و مفاهیم پسااستعماری موجود در رمان بادبادک‌باز خالد حسینی»، دهخدا، ش 14، صص 305-323.
فرهنگی، سهیلا و معصومه باستانی خشک بیجاری. (1383). «نشانه‌شناسی اجتماعی رمان بیوتن»، نقد ادبی، ش 25، صص 121-152.
گرجی، مصطفی و یوسف رضاحامدی. (1389). «بررسی و تحلیل رمان بیوتن با تأکید بر عنصر شخصیت و شخصیت‌پردازی»، مطالعات داستانی، س 1، ش 1، صص 161-183.
مرادی، ایوب و علی جمشیدی. (1401). «بررسی وضعیت مهاجران افغانستانی در مجموعه کورسرخی بر اساس گفتمان دیاسپورایی»، مطالعات بین‌رشته‌ای ادبیات، هنر و علوم انسانی، س 2، ش 1، صص 159-184.
مشیری، مهشید. (1371). فرهنگ واژه‌های اروپایی در فارسی، تهران: البرز.
معبودی، فرحناز و علی‌محمد مؤذنی. (1397). «نقد اجتماعی-سیاسی رمان بادبادک‌باز به روش ساختگرایی گلدمن»، متن‌پژوهی ادبی، ش 75، صص 105-128.
مگداف، هاری. (1369). امپریالیسم تاریخ-تئوری-جهان سوم، ترجمۀ هوشنگ مقتدر، تهران: کویر.
مگی، بریان. (1372). فلاسفۀ بزرگ، ترجمۀ عزت ا... فولادوند، چ 1، تهران: خوارزمی.
مومسن، ولفگانگ. (1363). تئوری‌های امپریالیسم، ترجمۀ کورش زعیم، تهران: امیرکبیر.
نامور مطلق، بهمن. (1401). ادبیات تطبیقی: مفاهیم، مکاتب، انواع و پیکره‌ها، ویراستار: بابک آتشین‌جان، تهران: لوگوس.
نوروزی، زینب، علیرضا اسلام و سید علی‌رضا جعفری. (1393). «تحلیل جامعه‌شناختی شخصیت در رمان بادبادک‌باز»، متن پژوهش ادبی، ش 60، صص 145-173.
Bhabha, homi k. (ed). (1992) ‘Postcolonial Criticism’, in Stephen Greenblatt and Giles Gunn (eds) Redrawing the Boundaries: The Transformation of English and American Studies, New York: Mla.
Hornby, A.S. (1974) Axford advanced learners dictionary. Axford university press.