1
دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی و پژوهشگر پاره وقت پژوهشکده کردستان شناسی دانشگاه کردستان
2
کارشناسی ارشد زبان و ادبیات عربی دانشگاه کردستان
چکیده
داستان عشق مجنون و لیلی در دوره اموی از داستانهای عاشقانه معروفی است که در ادبیات عربی، فارسی، ترکی، کردی و... بازتاب یافتهاست. در این داستان، قیس بر اثر شور عشق، راز علاقه خود به لیلی را بر زبان میآورد و این کار باعث خشم خانواده لیلی و مانع ازدواج آنان میشود. داستان مم آلان یکی از داستانهای عاشقانه فولکلوریک کردی است که در آن مم، تنها پسر پادشاه یمن علیرغم میل پدر و مادرش عاشق زین، خواهر میر زینالدین، حاکم شهر جزیر میشود و فتنهگریهای بکر شیطان صفت مانع وصال آنان میشود. احمد خانی این داستان عاشقانه را در شاهکار ادبی خود تحت عنوان «مم و زین» به نظم درآورده و اگرچه در منظومه خود به داستان فولکلوریک «مم آلان» نظر داشته، اما به کلی آن را دگرگون ساخته و از نو آن را نوشته است. در پژوهش حاضر با استفاده از روش توصیفی – تحلیلی و بر اساس مکتب آمریکایی ادبیات تطبیقی به بررسی چگونگی بازتاب حب عذری در دو اثر مذکور پرداخته میشود. نتایج پژوهش نشان میدهد که در هر دو داستان ویژگیهای حب عذری چون: پاکی، وفاداری، دوری از هوا و هوس، متحمل شدن سختیهای ناشی از عشق، آشفتگی عاشقان، مرگ در راه عشق و ... پدیدار شده است، با این تفاوت که پایان داستان مم و زین بر خلاف داستان مجنون لیلی، به یک عشق الهی و حقیقی ختم شده است. بر این اساس، داستان مجنون لیلی صرفا یک داستان عاشقانه، اما مم و زین یک داستان عاشقانه و عارفانه است.
اسکار مان. (2011). توحفهی موزهفهرییه. ترجمه هێمن موکریانی. چاپ سوم. اربیل: انتشارات ئاراس.
الإصفهانی، أبو الفرج. (2008). الأغانی. تحقیق إحسان عباس، إبراهیم السعافین وبکر عباس. الطبعه الثالثه. بیروت: دار صادر.
اکبری، صاحبعلی. (1385). «قصه مجنون لیلی فی الأدبین العربی والفارسی». مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران. سال پنجاه و هفتم. شماره 3. صص 94-73.
برواسی، اسماعیل و حسنزاده، خسرو. (1397). «بازتاب عشق عذری در دو داستان مم و زین و شم و ولی دیوانه». مجله پژوهش ادبیات معاصر جهان. دانشگاه تهران. دوره 23. شماره 78. صص 328-303.
البوطی، محمد سعید رمضان. (2011). ممو زین قصه حبّ نبت فی الأرض وأینع فی السماء. الطبعه الحادیه والثلاثون. دمشق: دار الفکر.
جلالی، محمدامیر. (1388). «سنجش غزلهای فارسی و عربی سعدی با اشعار منسوب به قیس بن ملوح بر پایه حب عذری». سعید حمیدیان و سید محمد حسینی. پایاننامه کارشناسی ارشد ادبیات فارسی. دانشگاه علامه طباطبائی.
جوادی ایکدر، علیاصغر. (1382). «المقارنه بین قصه مجنون لیلی العربیه وقصه لیلی ومجنون لنظامی الگنجوی». حامد صدقی. پایاننامه کارشناسی ارشد زبان و ادبیات عربی. دانشگاه تربیت معلم تهران.
الجواری، أحمد عبدالستار. (بیتا). الحب العذری نشأته وتطوره. القاهره: دار الکتاب العربی.
خالدیان، هیرش. (1399). «بررسی تطبیقی ساختار روایت داستان لیلی و مجنون با داستان مم و زین بر اساس نظریه لباو و والتسکی». هادی یوسفی. پایاننامه کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی. دانشگاه پیام نور سنندج.
خانی، احمد. (2008). مهم و زین. تحقیق و شرح عبدالرحمن شرفکندی هژار. چاپ دوم. اربیل: انتشارات ئاراس.
خلیف، یوسف. (بیتا). الحب المثالی عند العرب. القاهره: دار قباء للطباعه والنشر والتوزیع.
الربیعی، أحمد. (1966). «الحب العذری عند العرب». مجله الأقلام. بغداد. السنه الثانیه. العدد 18. صص 157-144.
شریفی، احمد. (1371). «مقایسه بین مثنوی کردی مهم و زین احمد خانی و لیلی و مجنون نظامی». مجله فرهنگ. تهران. شماره 10. صص 258-247.
عباس بهمدی، لیلا. (1389). «تطبیق لیلای مجنون ابوالفرج اصفهانی و لیلی و مجنون نظامی گنجوی». محمدعلی طالبی. پایاننامه کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی. دانشگاه حکیم سبزواری.
عباس، دلال. (2010). «قصه مجنون لیلی فی الأدبین العربی والفارسی». مجله الدراسات الأدبیه. بیروت. السنه 53. العدد 1 و2 و3. صص 161-137.
عبداللهزاده، ادریس. (1388). «عشق و دلدادگی در خسرو و شیرین نظامی و مم و زین احمد خانی». مجله کتاب ماه ادبیات. خانه کتاب تهران. شماره 148. صص67-62.
عبید صالح، یحیی عبد و همکاران. (1433). «جنون العارف وحب الزاهد فی ضوء الحب العذری شیخ صنعان و سلامه القسّ نموذجا». مجله العلوم الإنسانیه الدولیه. جامعه تربیت مدرس. العدد19. صص79-93.
غنیمی هلال، محمد. (1393). لیلی و مجنون در ادبیات عربی و فارسی. ترجمه و شرح هادی نظری منظم و ریحانه منصوری. تهران: نشر نی.
کراچکوفسکی، ایگناتی یولنانوویچ. (1391). لیلی و مجنون پژوهشی در ریشههای تاریخی و اجتماعی داستان. ترجمه کامل احمدنژاد. چاپ چهارم. تهران: انتشارات کتاب آمه.
محمدزاده، فرشته و عبدالهی، حسن. (1393). «بررسی تطبیقی مضامین عشق عذری در .لیلی و مجنون و عروه و عفراء». مجله زبان و ادبیات عربی. دانشگاه فردوسی مشهد. شماره 11. صص 122-103.
میرزاپور، نسرین. (1395). «بررسی جلوههای عشق و وفا، مرگ و فنا در مهم و زین احمد خانی و خسرو و شیرین نظامی». محمد امیر عبیدینیا. پایاننامه کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه ارومیه.
ندا، طه. (1991). الأدب المقارن. بیروت: دار النهضه العربیه.
نظامی گنجوی، الیاس بن یوسف. (1389). لیلی و مجنون. تصحیح بهروز ثروتیان. چاپ دوم. تهران: مؤسسه انتشارات امیرکبیر.
النیسابوری، مسلم بن الحجاج القشیری. (1991). صحیح مسلم. تحقیق محمد فؤاد عبدالباقی. الطبعه الأولی. القاهره: دار الحدیث.