واکاوی رویکرد رئالیستی ـ انتقادیِ ضدّ امپریالیستی در اندیشۀ شعری محمّد رسول هاوار از منظر جامعه شناسیِ سیاسی

نوع مقاله : پژوهشی اصیل

نویسنده
دکترای زبان و ادبیات عربی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران
چکیده
محمّد رسول هاوار شاعر کُرد عراقی از شعرای معاصر در قرن بیستم است که دوران حیاتش معاصر با سیطرۀ رژیمهای فاشیست و سایه افکندن هژمونی امپریالیسم بر اقلیم کردستان در راستای پیشبرد سیاست راهبردی استعمار بوده است. در چنین شرایطی، هاوار بهعنوان شاعری متعهّد، سرودههای خود را به آینۀ بازنمایی آسیبهای سیاسیـ اجتماعی و اقتصادیِ ناشی از سیاستهای امپریالیستی تبدیل کرده است. در پسزمینۀ نگرش انتقادی و ضدّ امپریالیستی شاعر، علاوه بر اِشغال و استعمار سرزمین مادری، عواملی بنیادین نهفته است که شاعر را به سوی استعمارستیزی و رویکرد ضدّ امپریالیسم سوق داده است. از آن روی که تاکنون جستار مستقلّی به بررسی عوامل گرایش هاوار به اندیشۀ ضدّ امپریالیستی نپرداخته است، نگارنده بر آن است تا به بررسی این پدیده در اشعار وی بپردازد. مسألۀ بنیادین پژوهش حاضر این است که عوامل زمینهسازِ رویکرد ضدّ امپریالیستی، چگونه و در چه قالبهایی در سروده‌های شاعر نمود یافته و با چه مفاهیمی پیوند خورده است؟ جهت بررسی این مسأله، نگارنده از روش توصیفیـ تحلیل مُبتنی بر بررسی جامعهشناسی سیاسیِ بن‌مایههای سرودههای شاعر بهره گرفته‌‌ است. جنگافروزی و نگرش بازرگانی به سرنوشت ملّتهای استعمارزده، محرومسازی استعمارزدگان و توجّه محض به منافع امیپریالیستیـ کاپیتالیستی، تجارت و رواج مواد مخدّر در مستعمرهها، دروغینبودن ادّعاها و پروپاگاندای امیپریالیسم دربارۀ حقوق بشر، سکوت امپریالیسم غربی در برابر کشتار مردم کُرد و نقش آنان در تباهی سرنوشت کُردها در همکاری با رژیم عراق و تعیین دولتهای دستنشاندۀ استعماریـ امپریالیستی برای تأمین منافع در کردستان از پُربسامدترین عوامل زمینهساز نگرش ضدّ امپریالیستیِ شاعر و کُنش دیالکتیکیـ انقلابی در تقابل با سلطهجویی امپریالیسم است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


ادواردز، دیوید و کرومول، دیوید.(1392). نگهبانان قدرت. ترجمۀ محمّد معماریان. تهران: انتشارات کتاب نشراپ
الهی، همایون.(1388). شناخت ماهیّت و عملکرد امپریالیسم. چاپ چهارم. تهران: نشر قومس.
الیاسی، حمید.(1389). مارکسیسم، امپریالیسم و ملل توسعه‌نیافته. تهران: انتشارات روشنگران و مطالعات زنان.
امیدی، مهدی.(1387). فراروایت استعمار؛ بسط هویّت‌های بی‌بنیاد و تخریب هویّت‌های ریشه‌دار. مجموعه مقالات همایش استعمار فرانُو. قم: انتشارات مؤسّسۀ آموزشی و پژوهشی امام.
بارنز، جک.(1388). گام‌های امپریالیسم به سوی فاشیسم و جنگ. ترجمۀ شهره ایزدی. چاپ دوم. تهران: نشر طلایه-پُرسو.
بریک‌مون، ژان.(1388). امپریالیسم بشردوستانه(استفاده از حقوق بشر برای قالب‌کردن جنگ). ترجمۀ نسترن موسوی و اکبر معصوم‌بیگی. تهران: نشر بازتاب‌نگار.
بشیریه، حسین.(1387). آموزش دانش سیاسی. چاپ نهم. تهران: نشر نِی.
چامسکی، نوآم.(1383). نظم‌های کهنه و نوین جهانی. ترجمۀ مهبد ایرانی‌طلب. چاپ دوم. تهران: انتشارات اطّلاعات.
خضری، حیدر. (1387). «ادبیات تطبیقی در کشورهای اروپای شرقی». مجلّۀ انجمن ایرانی زبان و ادبیات عربی. دورۀ4. شمارۀ10. صفحات19ـ38.
صالح، صدّیق.(2007). یادداشت‌ها و خاطرات محمّد رسول هاوار. سلیمانیه: انتشارات ژین.
عبّود، عبده. (1992). الأدب المقارن؛ مقدمة نظریة ودراسات تطبیقیة. حمص: منشورات جامعة البعث.
علوش، سعد. (1987). مدارس الأدب المقارن؛ دراسة منهجیّة. بیروت: المرکز العربی الثّقافی.
فورَن، جان.(1386). نظریه‌پردازی انقلاب‌ها. ترجمۀ فرهنگ ارشاد. تهران: نشر نِی.
کیدرون، مایکل و دیگران.(1385). تحلیل امپریالیسم. ترجمۀ جمشید احمدپور. مشهد: نشر نیکا.
گل‌محمّدی، احمد.(1396). جهانی‌شدن، فرهنگ، هویّت. چاپ نهم. تهران: نشر نِی.
گیدنز، آنتونی.(1397). ساخت جامعه. ترجمۀ اکبر احمدی. تهران: انتشارات علم.
مدنی، احمد.(1356). بدآموزی‌های استعمار. تهران: انتشارات چاپخش.
مگداف، هَری و کمپ، تام.(1378). امپریالیسم؛ تاریخ، تئوری، جهان سوم. ترجمۀ هوشنگ مقتدر. چاپ چهارم. تهران: نشر کویر.
مِمّی، آلبرت.(1400). چهرۀ استعمارگر، چهرۀ استعمارزده. ترجمۀ هما ناطق. تهران: پرنیان‌اندیش.
مومسن، ولفگانگ.(1363). تئوری‌های امپریالیسم. ترجمۀ کوروش زعیم. تهران: انتشارات امیرکبیر.
مومسن، ولفگانگ و دیگران.(1389). نظریه‌های امپریالیسم. گردآوری و ترجمۀ احمد ساعی. چاپ هفتم. تهران: نشر قومس.
ناردو، دان.(1386). عصر استعمارگری. ترجمۀ مهدی حقیقت‌خواه. تهران: نشر ققنوس.
نایبی، هوشنگ و دیگران.(1396). «تئوری آنومی دورکیم و مرتن؛ شباهت‌ها، تفاوت‌ها و شیوه‌های اندازه‌گیری». فصلنامۀ رفاه اجتماعی. دورۀ17. شمارۀ66. صفحات9ـ51.
نصیری‌حامد، رضا.(1398). «زمینه‌های روانشناختی گرایش به ایدئولوژی‌های تمامیت‌خواه با تأکید بر تحلیل توتالیتاریسم از منظر هانا آرنت و اریک فروم». پژوهش‌های نوین روانشناختی. دورۀ14. شماره2. صفحات1ـ13.
نکرومه، قوام.(1347). آفریقا باید متّحد شود. ترجمۀ احمد توکّل. تهران: انتشارات مروارید.
نگری، آنتونیو و هارت، مایکل.(1384). امپراطوری(تبارشناسی جهانی‌شدن). ترجمۀ رضا نجف‌زاده. تهران: انتشارات قصیده‌سرا.
هاوار، محمّد رسول.(2007). دیوان اشعار. سلیمانیه: انتشارات ژین.
Arendt, Hanna.(1951). The Origins of Totalitarianism. New York: The World Publishing Company.
Baring, Evelyn.(1908). Modern Egypt. New York: Macmillan.
Chomsky, Noam.(2002). Understanding Powr. New York: The New press.
Collins Encyclopaedia.(1972).Vol.12.
Huntington, Samuel.(1968). Political Order in Changing Societies. New Haven: Yale University.
Haslam, Nick & Loughnan, Steve.(2014). “Dehumanization and Infra-humanization”. Annual Review of Psychology. 65(1). 399-423.
Hobson, J.(1949). Imperialism; A Study. London: George-Allen & Unwin.
Levy, Michael & Others.(2003). Encyclooaedia Britannica. Scotland: Edinburgh.
Lichteheim, George.(1971). Imperialism. New York: Praeger.
McDowall, David.(2021). A Modern history of the kurds. London: Bloomsbury publishing.
Magdoff, Harry.(1978). “Imperialism from the Colonial age to present”. Monthly Review Press Classic Titles. No 15.
Nicholson, Ronald.(1994). “Ethnic nationalism and religious exclusivism”. Politikon. 21(2). 49–63.
Sale, Kirkpatrick.(1992). The Conquest of Paradise. UK: Papermac.