صنایع ادبی، آرایه‌های تصویری؛ بررسی موردی فیلم طعم گیلاس اثر عباس کیارستمی

نوع مقاله : پژوهشی اصیل

نویسندگان
1 دکترای زبان و ادبیات فارسی دانشگاه محقق اردبیلی
2 دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه محقق اردبیلی
چکیده
یکی از تفاوت های بنیادین میان زبان هنری و غیرهنری، استفاده از شگردهای بلاغی و بیان غیرمستقیم است. سینما، به عنوان هنری متأخّر، از این شگردهای بلاغی و بیانی بهره می برد؛ بدین صورت که سینماگر دانسته یا نادانسته به واسطۀ پشتوانۀ زبانی و ادبیِ فرهنگی که در آن رشد یافته، از صنایع بلاغی به منظور انتقال مفاهیم مورد نظر خود در دو بعد کلام و تصویر بهره می برد. این تحقیق بر آن است با تمرکز بر تصاویر و بررسی موردی فیلم طعم گیلاس اثر عباس کیارستمی، به عنوان یکی از شاخص ترین هنرمندان عرصۀ سینمای ایران، به نحوۀ به کارگیری تصاویر، نقش آن ها در انتقال مفاهیم و صنایع بلاغی مورد استفاده در این فیلم بپردازد. روش این مقاله، تحلیلی کیفی از نماهای فیلم «طعم گیلاس» اثر عباس کیارستمی با رویکردی ادبی و تطبیق آن با صنایع بلاغی است. بدین منظور نماهای تصویر شده، از منظر بلاغت موجود در تصویر مورد تحلیل قرار گرفته است. با توجه به بررسی و تحلیل صورت گرفته، باید گفت که کیارستمی توانسته در این اثر، جهان بینی مستقل خود را نه فقط در قالب ارجاعات کلامی و بازی های زبانی، بلکه با استفاده از تصاویر بدیعِ روایت کننده، به مخاطب منتقل کند. فیلم با براعت استهلال آغاز می شود، در ادامه تصاویری حاوی نماد، استعاره، پارادوکس، اطناب، ایهام تناسب و ایجاز دیده می شود که در این مقاله به ارتباط زیبایی شناسی هر یک از این تصاویر با شگردها و ابزارهای بلاغی و صنایع ادبی اشاره شده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


- اسکولز، رابرت.(1383). درآمدی بر ساختارگرایی در ادبیات. ترجمۀ فرزانه طاهری. چاپ دوم. تهران: آگاه.
- اجلی، علیرضا.(1387). «نشستن زیر درختان زیتون و چشیدن طعم گیلاس»(مروری بر فیلم‌شناسی عباس کیارستمی). گلستانه. شماره 87. صص 55-68.
- احمدی، بابک.(1370). تصاویر دنیای خیال. چاپ اول. تهران: مرکز.
- احمدی، بابک. (1388). از نشانه‌های تصویری تا متن. چاپ نهم. تهران: مرکز
- آرنهایم، رودولف. (1386). «فیلم و واقعیت». ترجمۀ حسن فیاد، سینما و سینماگران. چاپ دوم. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
- بازن، آندره.(1390). سینما چیست. ترجمه محمد شهبا. چاپ ششم. تهران: هرمس.
- جینکز، ویلیام. (1389). ادبیات فیلم (جایگاه سینما در علوم انسانی)، ترجمه محمدتقی احمدیان و شهلا حکیمیان. چاپ چهارم. تهران: سروش.
- حسینی، حسن.(1388). مشت در نمای درشت. تهران: سروش.
- خیام نیشابوری، عمر.(1372). رباعیات خیّام. تصحیح محمدعلی فروغی و قاسم غنی. تهران: عارف.
- داد، سیما.(1387). فرهنگ اصطلاحات ادبی. چاپ چهارم. تهران:مروارید.
- شمیسا، سیروس.(1386). معانی. ویراست دوم. تهران: میترا.
- شمیسا، سیروس.(1381). نگاهی تازه به بدیع. چاپ چهاردهم. تهران: فردوس.
- شوالیه،ژان و گربران، الن.(1384). فرهنگ نمادها. ترجمۀ سودابه فضایلی. ج 1. چاپ دوم. تهران: جیحون.
- شیخ مهدی، علی. (1381). «بررسی علل استقبال منتقدان غربی از فیلم‌های عباس کیارستمی». فارابی. شماره47. صص 13-34.
- ضابطی جهرمی، احمد.(1383). «شیوه‌های بیان در سینما». هنر. شمارۀ 62. صص 197-182.
- ضابطی جهرمی، احمد و دیگران. (1393). «شیوه‌های بیان شاعرانه در فیلم مستند». رادیو و تلویزیون. شماره 24. صص 142- 104.
- عقیقی، سعید(1378)، طعم گیلاس، تهران: سارنگ.
- فرخ زاد، فروغ.(1379). گزیده اشعار فروغ فرخ زاد. به کوشش محمد حقوقی. چاپ پنجم. تهران: نگاه.
- قیس رازی، شمس.(1388). المعجم فی معاییر اشعار عجم. تصحیح عبدالوهاب قزوینی و دیگران. چاپ اول. تهران:علم.
- متز، کریستین. (1378). «بررسی نظرات ژان میتری دربارۀ استعاره و نماد و زبان در سینما». ساختگرایی، نشانه-شناسی، سینما. به کوشش بیل نیکولز، ترجمه علاءالدین طباطبایی. تهران: هرمس.
- محصصی، محمدسعید.(1377). «از طلوع فجر تا طعم گیلاس». نقد سینما. شمارۀ 13. صص 83-89.
- محمد کاشی، صابره. (1380). «بررسی تطبیقی مؤلفه‌های زیبایی شناسی در هنر سنتی ایران و سینمای کیارستمی». فارابی. شماره 40. صص31-48.
- میتری، ژان.(1388). روان شناسی و زیبایی شناسی سینما. ترجمۀ شاپور عظیمی. چاپ اول. تهران: سورۀ مهر.
- میراحسان، میر احمد. (1382). «ادبیات تصویر» . فارابی. شماره 48. صص 96-83.
- میراحسان، میراحمد. (1380). «شالودۀ فلسفی سینمای رویکردگرای کیارستمی». کتاب ماه هنر. شماره 41 و 42. صص 56-54.
- نجل رحیم، عبدالرحمن.(1378). «طعم گیلاس؛ نمایشی از پیوند سرشت انسان با طبیعت». گفت‌وگو. شمارۀ 23. صص 114-127.
- والن، پیتر.(1363). نشانه‌ها و معنا در سینما. ترجمۀ عبدالله تربیت و بهمن طاهری. چاپ اول. تهران: سروش.
- همایی، جلال‌الدین.(1389). فنون بلاغت و صناعات ادبی. چاپ سی‌ام، تهران: هما.