بینامتنیت در مصیبت‌نامۀ عطار نیشابوری با عرفای قرن شش هجری

نوع مقاله : پژوهشی اصیل

نویسندگان
1 دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه علامه طباطبایی
2 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه علامه طباطبایی
چکیده
نظریۀ بینامتنیت یکی از رویکردهای نوین در خوانش و نقد متون است. این نظریه ابتدا از نشانه‌شناسی فردیناند سوسور مایه گرفته و به بررسی روابط موجود در بین متون می‌پردازد؛ به این سبب که در هر متنی اشاراتی به آثار پیش از آن وجود دارد؛ به‌بیان‌دیگر، متون جدید زاییده متن‌های پیش از خود هستند. ژارژ ژنت نظریۀ بینامتنیت را به کمال خود رسانده است. ژنت، بینامتنیت را به سه دسته تقسیم می‌کند که در قالب حضور صریح و اعلام‌شده، پنهان و غیرصریح یا ضمنی یک متن در متن دیگر، قابل بررسی است. در این مقاله ابتدا با روش تحلیلی- توصیفی حکایات مصیبت‌نامه بر اساس نظریۀ بینامتنیت و معادل‌های آن در بلاغت اسلامی دسته‌بندی شده؛ سپس متن پیشین حکایات در آثار قرن ششم یافته شده و پس‌ازآن خوانش بینامتنی حکایات بر اساس نظریۀ بینامتنیت ژنت در این سه حوزه، همراه با نمونه، تحلیل کاربردی و بیان تشابهات و تفاوت‌ها ازنظر حجم مطالب، شخصیت‌ها و اهداف دو نویسنده مطرح‌شده میان حکایات ارائه می‌گردد. بر اساس این بررسی دَه حکایت مصیبت‌نامه پیوند بینامتنی با آثار قرن شش دارند. در این سه حوزه یادشده، پنج مورد حکایت از نوع بینامتنیت صریح- آشکار هستند که دو مورد آن از نوع «عقد»؛ دو مورد از نوع «اقتباس» و یک مورد از نوع «ترجمه» است. همچنین پنج مورد بینامتنیت تعمدی- پنهان یافت شده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


آلن، گراهام. (1380). بینامتنیت، ترجمۀ پیام یزدان جو، تهران: مرکز.
حق‌شناس، علی‌محمد. (1387). «مولانا و حافظ، دو همدل یا دو همزبان» نقد ادبی، ش2، صص 29 – 11.
رضایی دشت ارژنه، محمود.. (1387). «نقد و تحلیل قصه ای از مرزبان نامه بر اساس رویکرد بینامتنیت»، نقد ادبی، سال ، اول، ش 4، صص 31-51.
روضاتیان، سیده مریم و مدنی، فاطمه السادات. (1397). تحلیلی بینامتنی از الهی نامه و تذکره الاولیای عطار نیشابوری، نخسیتن همایش ملی تحقیقات ادبی با رویکرد مطالعات تطبیقی، تهران، https://civilica.com/doc/902168
سلیمی کوچی و قاسمی اصفهانی، ابراهیم و نیکو. (1398). «بررسی بینامتنی هفت وادی عشق منطق الطّیر عطّار در مرد نی متنه و مسافرش از آندره شِدید»، پژوهش ادبیات معاصر جهان، دورة 24، ش 2: 431 - 411 .
سمعانی، احمد. (1384). روح الأرواح فى شرح أسماء الملک الفتاح، مصحح: نجیب مایل هروى، تهران: علمى و فرهنگى.
سنایی. (1383). حدیقۀ الحقیقۀ و شریعۀ الطریقۀ، مصحح: دکتر مدرس رضوى، تهران: دانشگاه تهران.
____. (1388). دیوان سنایی، به اهتمام مدرس رضوی، تهران: دانشگاه تهران
شهاب الدین سهروردى (شیخ اشراق). (1375). رسائل شیخ اشراق، محقق: هانرى کربن، سید حسین نصر، نجفقلى حبیبى، تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگى.
صباغی، علی. (1391). «بررسی تطبیقی محورهای سه گانۀ بینامتنیت ژنت و بخش هایی ازنظریۀ بلاغت اسلامی»، فصلنامه پژوهش های ادبی، سال 9 ، ش 38 ، صص ۷1 – ۵9.
طبیبیان، سید حمید. (1388). برابرهای علوم بلاغت در فارسی و عربی بر اساس تلخیص المفتاح و مختصر المعانی، تهران: امیرکبیر.
عطار. (1392). الهی نامه، تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن.
___. (1388). مصیبت‌نامه، تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن.
عین القضات همدانی. (1341). تمهیدات، به اهتمام عفیف عسیران، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
کزازی و خسروی اقبال، میر جلال الدین و رامین. (1396). «خوانش بینامتنی حکایت های طاقدیس و مثنوی معنوی بر مبنای نظریۀ ترامتنیت ژنت »دو فصلنامۀ زبان و ادبیات فارسی، سال 2۵ ، ش 82 ، صص 112 – 9۵.
مجلسی، محمد باقر. (1403). بحارالانوار، بیروت، موسسه الوفا،.
محمد بن منور. (1899). أسرار التوحید فى مقامات أبى سعید، بطرزبورغ (سن پطرز بورگ): الیاس میرزا بوراغانسکى.
میبدی، ابوالفضل. (1371). کشف الاسرار و عده الابرار، تصحیح علی اصغر حکمت، تهران: امیرکبیر.
همایی، جلال الدین. (1388). فنون بلاغت و صناعات ادبی، تهران: هما.
نامور مطلق، بهمن. (1386). «ترامتنیت، مطالعۀ روابط یک متن با دیگر متن ها»، پژوهشنامۀ علوم انسانی، ش ۵6، صص 98 -83.
نجم الدین کبری. (بی‌تا). اصول العشرة، بی‌جا.
Piégay-Gros, Nathalie. (1996). Introduction à l’Intertextualité, Paris: Dunod.