بررسی تطبیقی مؤلفه‌های«دلهره وجودی» در آثار صادق هدایت و فرانتس کافکا

نوع مقاله : پژوهشی کیفی

نویسندگان
1 دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران
2 گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد مهاباد، دانشگاه آزاد اسلامی، مهاباد، ایران
چکیده
انسان تنها موجودی است ‏که به هستی خود می‏اندیشد. این اصل مبنای نوعی جهان‏بینی فلسفی‏ است که به اگزیستانسیالیسم یا وجودمداری شهرت دارد. در این نگرش، امکان‏های وجودی محدودی برای رهایی از تضادها و تناقض‏های درونی و نیز گریز از هستی معناباخته‏ در اختیار انسان قرار دارد. از همین رو انسان در مواجهه با وجود، به‏ احساس عدم تعلّق، تعلیق و رنج‏ها و دلهره‏هایی وجودی دچار می‏گردد. در تبیین این احساس، برخی از اندیشمندان وجودمداری مانند کافکا، با برگزیدن زبان روایت و ساختار نمادین ادبیات داستانی به مباحث خشک و تخصّصی اگزیستانسیالیسم، صبغه‏ای هنری بخشیدند و برخی از نویسندگان معاصر ایرانی نیز این روش و نگرش را برگزیدند. از آنجایی که دیدگاه­های موجود در این زمینه بر تأثر صادق هدایت از کافکا تأکید دارد، هدف این مقاله بررسی مقایسه­ای و تطبیقی یکی از مظاهر جهان‏بینی فلسفی مزبور، در برجسته‏ترین آثار ادبی‏ این دو نویسنده است. بدین منظور مقوله­های «دلهره» وجودی در چهار داستان کافکا و هدایت بررسی و مشخص شد که معناباختگی، هویت­باختگی، تنهایی، تعلیق، تردید، ترس و محکومیت ازلی، کنش­های ذهنی و عینی شخصیّت‏های داستان­های هر دو نویسنده را شکل داده­اند. افزون بر مسأله تأثر هدایت و وجه اشتراک دو نویسنده در اصل «دلهره»، داستان­های هدایت بیشتر به دلهره­های حوزه معرفت­شناختی و روان­شناختی تعلق دارد. اما رمان­های کافکا بیشتر دلهره­های عمیق اعتقادی را به نمایش می­گذارد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


احمدی، بابک. (1383). ساختار و هرمنوتیک. تهران: گام نو.
احمدیان، موسی و دهقان، سعید. (1388). «بررسی و تحلیل مسخ اثر فرانتس کافکا بر اساس فلسفه اگزیستانسیالیستی کی-ر کگارد». اندیشه‌های ادبی. دوره1. شماره1. صص 155-172.
امینی، حسین. (1379). فلسفه پوچی. فرانتس کافکا، آلبرکامو، صادق هدایت و عمر خیام. مشهد: جلیل.
ایزدی، سیروس. (1356). روانشناسی شخصیّت از دیدگاه مکاتب. تهران: دهخدا.
بوخنسکی، یوزف (1388). آشنایی با فلسفه. ترجمۀ محمّد رضا باطنی. چاپ چهارم. تهران، توتیا.
پارسی نژاد، ایرج. (1378). صادث هدیت و پیام کافکا». بخارا. شماره 9-10. صص 299-308.
دستغیب، عبدالعلی. (1364). نقد آثار هدایت. تهران: سپهر.
رحیمیه، نسرین و عطایی لنگرود، عزیز.(1389). «مسخ هدایت از مسخ». بخارا. سال12. شماره 75. صص78-89.
رضی، احمد و بهرامی، مسعود. (1385). «زمینه‌ها و عوامل نومیدی صادق هدایت». فصلنامه پژوهشهای ادبی. شماره 11، صص 114-93.
رنجبر، ابراهیم. (1395). «تحقیقی در مقایسه احوال و آثار داستانی کافکا و هدایت». یازدهمین گردهمایی انجمن ترویج زبان و ادب فارسی. دانشگاه گیلان. صص 1775-1794.
روزبه کوهشاهی، روح الله. (1391). «نگاه اگزیستانسیالیستی به مسخ فرانتس کافکا و سگ ولگرد صادق هدایت». ششمین همایش ملی پژوهشهای ادبی. تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
زُکل، والتر. (1367). فرانتس کافکا. ترجمۀ امیرجلال الّدین اعلم. تهران: کتاب‌سرا.
سارتر، ژان پُل. (1380). اگزیستانسیالیم و اصالت بشر. ترجمۀ مصطفی رحیمی. چاپ دهم. تهران: نیلوفر.
شمیسا، سیروس. (1374). داستان یک روح. چاپ دوم. تهران: اندیشه.
صالح‌بک، مجید و نظری‌منتظم، هادی. (1387). «ادبیات تطبیقی در ایران: پیدایش و چالش‌ها». زبان و ادب پارسی. شماره 38، صص 28-9.
طاهباز، سیروس. (1376). زندگی و هنر صادق هدایت. تهران: زریاب.
عمادی آشتیانی، حسین. (1382). «هدایت در آینه کافکا». کلک. شماره 141. صص 18-21.
فوتی، ورونیک. (1376). هیدگر و شاعران، ترجمه عبدالعلی دستغیب. تهران: پرسش.
فیروزی مقدم، محمود؛ علوی مقدم، مهیار؛ جلالی، مریم و دلبری، حسن. (1398). «بررسی تطبیقی مؤلفه‌ها و جلوه‌هایی از بیم و امید اگزیستانسیالیستی در آثار مارک تواین و هوشنگ مرادی کرمانی». پژوهش‌های ادبیات تطبیقی. دوره7. شماره 3. صص150-172.
کاپلان، هرولد. (1378). خلاصۀ روانپزشکی. ترجمۀ نصرت الله افکاری. تهران: شهراب.
کافکا، فرانتس. (1356). مسخ. ترجمۀ صادق هدایت. تهران: جاویدان.
_______ . (1371). محاکمه. ترجمۀ امیرجلال الّدین اعلم. تهران: نیلوفر.
لاوین، ت. ز. (1384). از سقراط تا سارتر. ترجمۀ پرویز بابایی. تهران: نگاه.
ماتیوز، اریک. (1378). فلسفه فرانسه در قرن بیستم. ترجمه محسن حکیمی. تهران: ققنوس.
مستعان، مهتاب. (1374). کی‌یرکه‌گور(متفکر عارف پیشه). تهران: نشر روایت.
موسوی، سید کاظم و همایون، فاطمه. (1388). «اگزستانسیالیسم هدایت و بن بست نوستالژی در سگ ولگرد». ادب-پژوهی. شماره10. صص 137-156.
مهیاری، اردلان و سلامی، مسعود. (1390). «آیینۀ پنهان کافکا در تمثیل مسخ». پژوهش ادبیات معاصر جهان. شماره61. 95-107.
مقدادی، بهرام. ( 1385). شناخت کافکا. تهران: بهجت.
ناباکوف، ولادیمیر. (1367). درس‌هایی در ادبیات. ترجمۀ پرویز داریوش. تهران: علم.
نوالی، محمود. (1379). فلسفه‌های اگزیستانس و اگزیستانسیالیسم تطبیقی. چاپ دوم. تبریز: دانشگاه تبریز.
هابن، ویلیام. (1348). پیام‌آوران عصر ما. ترجمۀ عبدالعلی دستغیب. تهران: سپهر.
هدایت، صادق. (1344). پیام کافکا. چاپ جدید. تهران: مؤسسه‌ کتاب‌های پرستو.
--------- . (1356الف). بوف کور. چاپ جدید. تهران: جاویدان.
---------. (1356ب). سه‌ قطره خون. چاپ جدید. تهران: جاویدان.
همایون کاتوزیان، محمدعلی. (1377). صادق هدایت از افسانه تا واقعیت. ترجمه فیروزه مهاجر. چاپ دوم. تهران: طرح نو.
یانوش، گوستاو. ( 1357). گفتگو با کافکا. ترجمۀ فرامرز بهزاد. تهران: خوارزمی.