انسان خردمند از هدایت تا هراری؛ تبیین اشتراکات نظری و هستی‌شناسانۀ هدایت و هراری

نوع مقاله : پژوهشی اصیل

نویسندگان
1 دانشگاه تربیت مدرس
2 دانشگاه هرمزگان
چکیده
جهان هدایت، جهان اشباع‌شده از مفهوم نیهیلیسم است؛ جهانی فاقد معنا و سرشار از تضادها و تناقض‌های چند بُعدی و پیچیده. آثار داستانی، تابلوهای نقاشی، ترجمه‌ها و بقیه شؤون حیات فرهنگی صادق هدایت به صورت مستقیم و غیرمستقیم تحت‌تأثیر تکانه‌های شدید نیست‌انگاری هستند. در طرف دیگر، یووال نوح هَراری قرار دارد که سال‌ها پس از هدایت، از چشم‌اندازی تقریباً یکسان به مسائل بنیادینی از قبیل انسان، خداوند و هستی پرداخته‌‌است؛ بر این اساس، مسئلۀ اصلی مقالۀ حاضر، تبیین و سپس تطبیق نوع نگاه هراری در کتاب پرمخاطب و مشهور انسان خردمند: تاریخ مختصر بشر و صادق هدایت در داستان‌های کوتاه، نسبت به سه مؤلّفه بنیادین خداوند، انسان و هستی و سپس تبیین خاستگاه چنین برداشت‌هایی است. ذکر این نکته ضروری است که تطبیق نظر این دو نویسنده و تحلیل اندیشه‏های آنها که گاه در تعارض با آموزه‏های مبین انسانی-اسلامی قرارمی‏گیرد به معنی تأیید توسط نویسندگان مقاله نیست و دیدگاه انتقادی مطرح شده در جای جای مقاله فلسفه پوچ‏انگارانه ایشان را به چالش می‏کشد. نتایج حاصل از تشریح و تحلیل آثار مذکور با رویکرد تطبیقی و بر پایۀ مکتب آمریکایی، نشان می‌دهد هر دو نویسنده در نسبت با مؤلّفه‌های مورد نظر همسو هستند و در این میان، مسیر آنها از مجرای علم مدرن و به‌صورت اخصّ از آراء زیست‌شناسان عبور کرده‌است. خداناباوری، افول انسان و در نهایت انحطاط جهان، ازجمله مهمترین وجوه اشتراکی است که میان هدایت و هراری برجسته شده‌است. روش تحقیق در این مقاله توصیفی-تحلیلی و جمع‌آوری اطلاعات نیز بر مبنای جستجوی کتابخانه‌ای بوده‌است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


پیرمرادی، محمدجواد (1374)، «بررسی تأثیرات منفی نظریّه تکامل داروین بر انسان‌شناسی در غرب»، مصباح، سال 4، ش15، ص17-32.
جنّتی‌ عطایی، ایرج (2537)، زندگانی و آثار صادق هدایت، تهران، مجید.
داروین، چارلز رابرت (1380)، منشأ انواع، ترجمۀ نورالدّین فرهیخته، تهران، زرّین.
دانته (1386)، کمدی الهی، ترجمۀ شجاع‌الدّین شفا، چ16، تهران، امیرکبیر.
دستغیب، عبدالعلی (بی‌تا)، نقد آثار صادق هدایت، تهران، سپهر.
سرشار، محمّدرضا (1385)، راز شهرت صادق هدایت، تهران، کانون اندیشۀ جوان.
شریعتمداری، محمّدابراهیم (1354)، صادق هدایت و روان‌کاوی آثارش، تهران، پیروز.
صدرمنوچهری، غزاله (1397)، «نگاه نقادانه به انسان خردمند»، روزنامۀ اعتماد، سال شانزدهم، ش4240، ص14.
طایفی ‌اردبیلی، موسی‌الرضا (1372)، صادق هدایت در آیینۀ آثارش، تهران، ایمان.
عطایی‌راد، حسن (1380)، مرد اثیری، تهران، روزگار.
فاضلی، فیروز و فروغ احمدی (1393)، «دوگانگی مفهوم مرگ در آثار هدایت و ادگارآلن پو»، مطالعات ادبیّات تطبیقی، سال نهم، ش34، ص109-133.
فرزانه، بهمن (1372)، آشنایی با صادق هدایت، تهران، مرکز.
کتیرایی، محمود (1349)، کتاب صادق هدایت، تهران، فرزین.
کوهن، تامس (1389)، ساختار انقلاب‌های علمی، ترجمۀ سعید زیباکلام، تهران، سمت.
گمینی، امیرمحمّد (1393)، «رویارویی با نظریّۀ تکامل داروین در عصر قاجار: شیخ محمّدرضا اصفهانی و تکامل انسان»، تاریخ علم، دورۀ 12، ش2، ص297-350.
میرشکاک، یوسفعلی (1374)، «نیست‌انگاری و صادق هدایت»، روزنامه مشرق، ش4، .
میلتون، جان (1383)، بهشت گمشده، ترجمۀ فریده مهدوی دامغانی، تهران، تیز.
نصر اصفهانی، محمّدرضا و رضا فهیمی (1390)، «نگاهی به طنز اجتماعی در دو اثر از آنتوان چخوف و صادق هدایت»، پژوهش‌های زبان و ادبیّات تطبیقی، دورۀ2، ش3، ص85-107.
وحدتی‌نسب، حامد (1398)، «بررسی و نقد ترجمه کتاب انسان خردمند، تاریخ مختصر بشر»،‌ پژوهشنامه انتقادی متون و برنامه‌های علوم انسانی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال19، ش4، ص 139-153.
هدایت، صادق (1378)، انسان و حیوان، چاپ جهانگیر هدایت، تهران، چشمه.
ــــــــــ (1342)، فواید گیاه‌خواری، چ3، تهران، امیرکبیر.
ــــــــــ (1946)، افسانۀ آفرینش: خیمه‌شب‌بازی در سه پرده، پاریس، آدرین مزون نو.
ــــــــــ (1342)، علویه خانم، چ4، تهران، امیرکبیر.
ــــــــــ (1385)، سه قطره خون، چ3، تهران، جامه‌دران.
ــــــــــ (1331)، سایه‌روشن، چ2، تهران، سینا.
ــــــــــ (1349)، بوف‌کور، چ13، تهران، امیرکبیر.
ــــــــــ (1379)، سگ ولگرد، چ2، تهران، قطره.
هراری، یووال نوح (1397)، انسان خردمند: تاریخ مختصر نوع بشر، ترجمۀ نیک گرگین، چ12، تهران، فرهنگ نشر نو.
ــــــــــ (1397)، انسان خداگونه (تاریخ مختصر آینده)، ترجمۀ زهرا عالی، چ10، تهران، فرهنگ نشرنو.
همایون کاتوزیان، محمّدعلی (1372)، صادق هدایت از افسانه تا واقعیت، چ2، تهران، ژرف.