تصویرشناسی در سفر عبدالله مستوفی به روسیه

نوع مقاله : پژوهشی اصیل

نویسنده
عضو هیئت علمی فرهنگستان زبان و ادب فارسی
چکیده
از رهگذر تصویر‌شناسی یا بازنمایی بیگانه این فرصت فراهم می‌شود تا ملت‌ها چهرۀ «خود» را در آیینۀ «دیگری» ببینند، گفت‌وگوها آغاز شود و با شناخت «غیر» و دیگری به شناخت «من» برسند. دیگربودگی و ضرورت شناخت غیر برای رسیدن به آگاهی از خود اهمیت دارد. سفرنامه‌‌ها از نمونۀ اسنادی هستند که با مطالعۀ لایه‌های مختلف آن با توجه به ‌‌کلیدواژه‌های تصویرشناسی مانند من، غیر، دیگری، نگاه طبقه‌بندی‌شده، قضاوت و تفکر کلیشه‌ای می‌توان به معنای زیرین متن نزدیک شد. این لایه‌ها در چهار مرحله در شرح سفر عبدالله مستوفی (1257 ــ 1329) به روسیه در کتابش به نام شرح زندگانی من خوانش می‌شوند. در لایۀ نخست با توجه به تفاوت بین من، غیر و دیگری به تأثیرپذیری من از «غیرها و دیگرهایی» که در زندگی نویسنده وجود دارد خوانش انجام می‌شود. در لایۀ دوم نگاه طبقه‌بندی‌شدۀ من (مستوفی) به دیگری بررسی می‌شود. در لایۀ سوم برش‌های مستوفی از واقعیت روسیه و تأثیر کلیشه‌‌ها و انگاره‌های ذهنی او بر آنها مطرح می‌شود. در لایۀ چهارم ساختار زبانی و توصیف‌های وی است. در نهایت، سفر مستوفی به روسیه از نگاه و ذهنیت وی متأثر است و گزارشی از واقعیت تام و قطعی نیست. با روشن ساختن نحوۀ تفکر و زندگانی وی، دورۀ زمانی و نوع روابط سیاسی و فرهنگی دو کشور ایران و روسیه، به همراه پیش‌فرض‌ها و انگاره‌های ذهنی وی به شناخت نسبی تصویر ارائه‌شدۀ او از روسیه می‌رسیم

کلیدواژه‌ها

موضوعات


اکو، امبرتو. ریچارد رورتی، جاناتان کالر. تفسیر و بیش تفسیر. مترجم فرزان سجودی.انتشارات علمی و فرهنگی. تهران . 1397.
تاجبخش، احمد. (1337). تاریخ روابط ایران و روسیه در نیمه اول قرن نوزدهم. تبریز: کتابفروشی دنیا.
تایسن، لیس. نظریه‌های نقد ادبی. ترجمه مازیار حسین‌زاده/فاطمه حسینی. نشرنگاه امروز، نشر حکایت قلم نوین. تهران 1387.
تودوروف، تزوتان. منطق گفتگویی میخائیل باختین. ترجمه داریوش کریمی. نشر مرکز. تهران. 1377.
چوپانیان، جواد. «شناخت بهتر برزویه طبیب براساس کلیله و دمنه.» پژوهش‌های علوم تاریخی. دوره 6. ش 1، بهار و تابستان 1393 – صص 52-33.
گویارد، ام. اف. ادبیات تطبیقی. ترجمه و تکمله علی اکبر خان محمدی. تهران پاژنگ. 1374.
مستوفی. عبدالله. شرح زندگانی من یا تاریخ اجتماعی و اداری دوره قاجاریه. جلد اول. چاپ دوم. چاپ تهران مصور.
نامورمطلق، بهمن. درآمدی بر تصویرشناسی معرفی یک روش نقد ادبی و هنری در ادبیات تطبیقی. مجله مطالعات ادبیات تطبیقی. سال سوم ش 12. صص 119-138
Pageaux, Daniel-Henri. La litérature générale et comparée. Paris: Colin, 1994