بررسی تطبیقی دو ترجمه از هزار و یک شب

کتاب هزار و یک شب از مهم‌ترین کتاب‎های کهن در زمینه‎ی قصه و افسانه است که از دیرباز مورد توجه بوده‌است و ترجمه‎های گوناگونی از آن صورت گرفته است. در زبان فارسی دو ترجمه مهم از هزار و یک شب صورت گرفته‌است که نخستین ترجمه را عبداللطیف تسوجی انجام داده‌است و ترجمه‌ی دیگر متعلق به ابراهیم اقلیدی است. با مقایسه‌ی این دو ترجمه تفاوت‌هایی تفاوت در آغاز و خاتمه‎ی کتاب، شیوه‌های داستان‎پردازی، مسائل اندیشگانی و اعتقادی و ترتیب و عنوان داستان‎ها دیده‌می‌شود. مهم‎ترین دلیل پدیدآمدن اختلاف میان دو ترجمه را می‌توان به سبب نسخه‌های اساسی دانست که دو مترجم برای کار خویش برگزیده‌اند. نسخه‎ی اساس تسوجی در ترجمه ظاهراً نسخه‎ی بولاق 1 بوده است، در حالی که نسخه‎ی اساس اقلیدی، بولاق 2 و کلکته و بروسلاو بوده است؛ البته اقلیدی در تصحیح خود از ترجمه‌ی فرانسوی و انگلیسی هزار و یک شب نیز استفاده کرده‌است. نکته‌ی دیگری که موجب تمایز این دو ترجمه شده‌است، برخاسته از نوع نگاه مترجمان به متن حکایت‌هاست. تسوجی در ترجمه‌ی خود در پی آن بوده‌است که پیرنگ اصلی حکایت را بیاورد و توجه چندانی به فضاسازی نداشته‌است؛ در حالی که اقلیدی در ترجمه‌ی خود، عنصر توصیف را به صورت جدی مورد توجه قرار داده‌است و همین امر موجب طولانی‌تر شدن متن حکایت‌ها و ایجاد تفاوت میان دو ترجمه شده‌است.