مفهوم رند و رندگونگی از منظر غزلیات حافظ در سه نمایش‌نامه عروسکی بهرام بیضایی

نوع مقاله : پژوهشی اصیل

نویسندگان
1 دانشجوی دکتری مطالعات تئاتر، دانشگاه تهران، پردیس هنرهای زیبا
2 عضو هیئت علمی دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران، دپارتمان نمایش
چکیده
رند در زبان پارسی از دیرباز به‌کار رفته و حامل معانی مثبت و منفی بی­شماری در آثار کهن بوده است. حافظ، برخلاف اکثر پیشینیان خود، نگرشی سطحی و منفی به رندان ندارد و برعکس آن­ها را ریاستیز، عصیانی و حقیقت­جو معرفی می­کند که در راهی دشوار و عوام­گریز، مولِد انقلاب­های فردی و اجتماعی مختلفی بوده­اند؛ به طوری که حافظ­پژوهان بسیاری این مفهوم را مهم­ترین دستاورد فکری حافظ دانسته­اند. از برآیند این خصایص نیز می‌توان به کُنشگری رندان به‌مثابه­ شخصیت نمایشی اشاره کرد. بهرام بیضایی (نمایش‌نامه­نویسی که توجه بی­شائبه او به آثار کهن انکارناشدنی است) گزینه مناسبی برای پیگیری این مفهوم است؛ چه بسا که روحیه قهرمانی و انقلابی موجود در آثار او در پیوند با اسطوره و کهن­الگوها بر جنبه­ها و خصلت­های رازآمیز، عصیانی و شوریدگی شخصیت­هایش صحه می­گذارد. نگارندگان برای اثبات هویت وجودی شخصیت رند (که به‌واسطه ویژگی­هایش نمایشی است) برآن هستند تا با نگاهی نو، دستاورد شعری حافظ را مورد پژوهش قرار داده و با توجه به اهمیت شخصیت­پردازی در ادبیات نمایشی در راستای ادبیات تطبیقی، به بسط شخصیت رند در شعر و نمایش بپردازند. بنابراین ضمن برشمردن ویژگی‌های رندی و رندگونگی در غزلیات حافظ و پی بردن به اصل این مفهوم، انواع تقسیم‌بندی شخصیت دراماتیک نشان داده و پس از آن به تطبیق خصایص رند حافظ با ویژگی‌های یک شخصیت نمایشی پرداخته شده و از حاصل این رهیافت سه نمایش‌نامه عروسکی بیضایی مورد تحلیل قرار گرفته است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


منابع
- اسماعیلی، سام.(1392). نمایشنامه نویسی: ساختار کنش. ترجمه ی صادق رشیدی و پرستو جعفری. تهران: افراز.
- آشوری، داریوش.(1395). عرفان و رندی در شعر حافظ. چاپ سیزدهم. تهران: مرکز.
- انوری، حسن.(1381). فرهنگ بزرگ سخن. جلد چهارم. تهران: مهارت.
- بیضایی، بهرام.(1382). دیوان نمایش: نمایشنامه ها. جلد اول و دوم. تهران: روشنگران و مطالعات زنان.
- پارسایار، محمدرضا.(1393). فرهنگ معاصر: فرانسه- فارسی. تهران: فرهنگ معاصر.
- پارسائی، حسن.(1395). تئاتر در متن. تهران: افراز.
- جمالزاده، محمدعلی.(1379). آشنایی با حافظ. تهران: سخن.
- حافظ شیرازی، شمس الدین محمد.(1369). دیوان خواجه شمس الدین محمد حافظ شیرازی قدس سره العزیز. به تصحیح محمد قزوینی و قاسم غنی. تهران: انتشارات زوار.
- خلف تبریزی، محمد حسین بن.(1393). برهان قاطع. با ویراستاری محمد معین. چاپ هشتم. تهران: امیر کبیر.
- خرمشاهی، بهاالدین.(1367). چارده روایت. تهران: کتاب پرواز.
- زرین کوب، عبدالحسین.( 1357). ارسطو و فن شعر. تهران: امیر کبیر.
- زرین کوب، عبدالحسین.(1394). از کوچه رندان. چاپ شانزدهم. تهران: امیر کبیر.
- فیستر، مانفرد.(1387). نظریه و تحلیل درام. ترجمه ی مهدی نصرالله زاده. تهران: مینوی خرد.
- قادری، نصرالله.(1391). آناتومی ساختار درام. چاپ چهارم. تهران : نیستان.
- مزارعی، فخرالدین.(1373). مفهوم رندی در شعر حافظ. ترجمه ی کامبیز محمودزاده. تهران: نشر کویر.
- معین، محمد.(1379). فرهنگ فارسی. جلد دوم. چاپ شانزدهم. تهران: امیر کبیر.
- نفیسی، علی اکبر.(1343). فرهنگ نفیسی. جلد سوم. تهران: افست مروی.
- Letwint,David,Stockdal,joe and Rabin.(2008).The Architecture of Drama. The Scarecrow press, United kingdom.