پژوهشی در اصل و منشأ تمثیل فیل و کوران؛ تمثیلی از حدیقه سنایی و مثنوی مولوی

نویسنده
دانشگاه شهید بهشتی
چکیده
استفاده از تمثیل در روزگاران باستان در میان برخی اقوام برای تعلیم و تبیین مقاصد، رایج بوده است؛ در میان هندوان و بوداییان حرمت و تقدسی داشت؛ از اصول تعالیم آنان به حساب می‌آمد و از طریق آنان در میان دیگر فرهنگ‌ها رواج یافته است. داستان «فیل و کوران» از داستان‌های معروف است که در آثار دینی، ادبی و عرفانیِ چند ملت دیده می‌شود؛ در همه این موارد، تمثیل مورد نظر«ناتوانی حواس ظاهر بشر در شناخت حقایق اشیاء و امور» را بیان می‌کند. شهرت این تمثیل در میان هندوان به اندازه‌ای است که به «قاعدۀ پیل و کوران» «Andhagayanyaya» ضرب‌المثل شده است و در مورد کسانی به کار می‌رود که تنها با شناخت جزئی از حقیقت، آن هم به صورت ناقص و ناتمام، گمان می‌برند بر تمام حقیقت، معرفت کامل حاصل کرده‌اند. مقاله حاضر با رویکرد ادبیات تطبیقی، ریشه و منشأ تمثیل مورد نظر را در میان متون فارسی و عربی جست و جو کرده، سرچشمه آن را در منابع هندی و بودایی، در مجموعه‌ای به نام«اُدانا (UDANA)» که شامل سخنان و تعالیم بودا به پیروانش بوده، یافته‌است. این تمثیل در طول عمر بیش از دوهزارو پانصد ساله و مسیر سفر خود، تغییراتی را هم برخود پذیرفته‌است. هر شاعر و نویسنده‌ای متناسب با ساختار و نظام فکری و فرهنگی خود در بهره‌گیری از آن تغییراتی داده‌است. این تغییرات در قالب جدولی در متن آورده شده‌است که شباهت‌ها و تفاوت‌ها را نشان می‌دهد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


Allen, Graham (2000). Intertextuality. New York: Rutledge.
Arberry, A.J. (1991). Tails from the Mathnvi. George Allen & Unwin (Eds.). London, (1961). Burlingume E.W., Buddhist Parables. Delhi.
Gebb, .A.R. & Karmers (1965). Shorter Encyclopaedia of Islam. Leiden: Brill.
Henning, W.B. Soghdian Tales (BSOAS) pp. 465-487.
Max Muller, F. (1984). "A Migration of Fables" in Chips from a German Workshop. Vol. IV. New York. pp. 139- 180.
Nicolson, R.A. (1940). The Mathnavi of Jalalluddin Rumi. Vol. VIII. London: Cambridge University Press.
Noss, J.B. (1955). Man's Religions. 10th Ed. New York: the Macmillan Company.
Winternitz, M.A. (1972). History of Indian Literature. Vol. II. Delhi, Burlingame, E.W. (1991) Buddhist parables. Delhi.
Udana (2012). Exclamations, A translation with an introduction and Notes by Thanissaro Bhikkhu, (Geoffrey DE Graff).
https://www.cs.princeton.edu/~rywang/berkeley/258/parable.html (1394/08/12).
http://www.buddhisma2z.com/content.php?id=429 (1395/08/25).