اصول مکتب عرفانی ابن‌عربی در مثنوی محیط اعظم (تأثیر ساختار صوری و محتوایی فصوص‌الحکم بر محیط اعظم)

نویسندگان
1 دانشیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه‌ الزهرا
2 دانش‌آموخته دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه ‌الزهرا
چکیده
ابن‌عربی از شخصیت‌های مهم عرفان اسلامی است که نظریاتش مکتب و رویکرد خاصی را در بینش عرفانی پدید آورد. آرای وی در میان اشعار عرفانی ظهور بسیار داشته است. در این مقاله، خاستگاه آموزه‌های عرفانی مثنوی محیط اعظم از بیدل دهلوی بررسی شده است. با توجه به مباحثی که شیخ اکبر مطرح کرده، به‌نظر می‌رسد در تصنیف این مثنوی توجه خاصی به این اثر شده است. در این پژوهش، تناظر مورد نظر میان فصوص‌الحکم و مثنوی محیط اعظم با ذکر قراینی که در صورت ظاهری این مثنوی و مضامین عرفانی‌ آن آمده‌، بررسی شده است. در این میان علاوه‌بر صورت‌بندی، تعبیرات و اصطلاحات، آموزه‌های عرفانی مثنوی محیط اعظم نظر مذکور را تأیید می‌کند؛ بحث سریان وجود حق در همه هستی- که در مکتب ابن‌عربی وحدت وجود خوانده شده- و مراتب این ظهور و ویژگی‌های آن ازجمله مضامین عرفانی طرح‌شده در مثنوی یادشده است که برخاسته از بنیان‌های مکتب فکری ابن‌عربی است. این مقاله با ارائه شواهد مربوط، اثرپذیری بیدل دهلوی از فصوص ‌الحکم را در ساختار صوری و محتوایی مثنوی محیط اعظم تأیید می‌کند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


قرآن کریم (1381 .(ترجمه محمدمهدی فولادوند. قم: دارالقرآن الکریم، دفتر مطالعات تاریخ و
معارف اسلامی.
آملی، شیخ حیدر (1367 .(المقدمات من کتاب نص النصوص. تهران: توس.
(1384 .(جامعالاسرار و منبعالانوار. با تصحیحات و دو مقدمه هنری کربن و عثمان
اسماعیل یحیی. چ3 .تهران: علمی فرهنگی.
ابنعربی (1386 .(فصوصالحکم. درآمد، برگردان، توضیح و تحلیل محمدعلی موحد. تهران: نشر
کارنامه.
بیدل دهلوی، عبدالقادر (1376 .(کلیات بیدل. به تصحیح اکبر بهداروند و پرویز عباسی داکانی. ج . 3
تهران: الهام.
ـ1385 .(رباعیات. به تصحیح و مقدمه اکبر بهداروند. تهران: نگاه.
پارسا، خواجه محمد (1366 .(شرح فصوصالحکم. تصحیح جلیل مسگرنژاد. تهران: مرکز نشر
دانشگاه ی.
جلالی بندری (1383» .(بیدل» در دایرهالمعارف بزرگ اسلامی. زیر نظر محمدکاظم موسوی
بجنوردی. ج13 .تهران: مرکز دایرهالمعارف بزرگ اسلامی.
جوادی، احمد (1383 .(دایرهالمعارف تشیع. زیر نظر بهاءالدین خرمشاهی و کامران فانی. ج . 3
تهران: نشر شهید سعید محبی.
جهانگیری، محسن (1375 .(محییالدین ابنعربی. تهران: مؤسسه چاپ و انتشارات دانشگاه تهران.
چیتیک، ویلیام (1379 » .(ابنعربی، مولانا و اندیشه وحدت وجود». پژوهشهای فلسفی کلامی. پاییز
و زمستان. ش 6و 5 . صص178 -207 .
(1384 .(عوالم خیال ابنعربی و مسئله اختلاف ادیان. ترجمه قاسم کاکایی. تهران:
[بینا].
حسینی، حسن (1387 .(بیدل، سپهری و سبک هندی. تهران: سروش.
خراسانی، شرفالدین (بیتا). «ابوعبداالله ابنعربی» در دایرهالمعارف بزرگ اسلامی. ج4 .تهران: مرکز
دایرهالمعارف بزرگ اسلامی.
خلیلی، خلی لاله (1386 .(فیض قدس. بهاهتمام عفت مستشارنیا. تهران: محمدابراهیم شریعتی
افغانستانی (عرفان).
خوارزمی، تاجالدن حسین (1379 .(شرح فصوصالحکم . تحقیق آیتاالله حسنزاده آملی. قم: دفتر
تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
رضوی، یاسین (1347» .(عبدالقادر بیدل». هلال. ش83 .صص . 30 -27
زرینکوب، عبدالحسین (1366» .(شعر بیدل». رشد آموزش زبان و ادب فارسی. ش9 .صص -13 . 17
سرور، غلام (1335» .(بیدل ». هلال. ش18 .صص -47 . 54
سلجوقی، صلاحالدین (1380 .(نقد بیدل. تهران: محمد ابراهیم شریعتی افغانستانی.
شفیعی کدکنی، محمدرضا (1366 .(ها شاعر آیینه . تهران: مؤسسه انتشارات آگاه.
عینی، صدرالدین (1384 .(میرزا عبدالقادر بیدل. برگردان و پژوهش شهباز ایرج. تهران: سوره مهر.
قیصری، محمدداوود (1375 .(شرح فصوصالحکم. با مقدمه و تصحیح سیدجلالالدین آشتیانی.
تهران: علمی و فرهنگی.
قیصری، محمدداوود (1387 .(مقدمه شرح قیصری بر فصوصالحکم. ترجمه حسین سید موسوی.
تهران: حکمت.
کربن، هنری (1367» .(دیباچه نصالنصوص» در المقدمات من کتاب نص النصوص. شیخ حیدر
آملی. ترجمه جواد طباطبایی نجاد. تهران: توس.
مکاریک، ایرنا ریما (1388 .(دانشنامه نظریههای ادبی معاصر. ترجمه مهران مهاجر و محمد نبوی.
تهران: آگه.
مجلسی، محمدباقر ( 1404ه.ق). بحارالأنوار . ج و 16. 84 بیروت ؤم : سسه الوفاء .