مقایسه ارداویراف نامه و التوهم حارث محاسبی

نویسندگان
1 استادیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد دورود
2 دانشیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه الزهرا
چکیده
ارداویراف‌نامه اثری از عهد ساسانی و به زبان پهلوی است. متن فارسی آن از روی ترجمه فرانسوی نوشته شده است. التوهم نوشتۀ حارث محاسبی، از عرفای قرن سوم، و به زبان عربی است. این اثر هنوز ترجمه نشده است. هردو اثر دربردارندۀ مشاهدات انسان خاکی از عالم ملکوت‌اند. ویراف در جامعه زرتشتی‌ای که با حمله اسکندر مبانی دینی و اخلاقی آن دچار آشفتگی شده است، به‌منظور رفع شک عروج می­کند. محاسبی نیز در جامعه اسلامی واعظی عارف است. هدف، ویژگی­های فرهنگی و اجتماعی عصر، و طبقه اجتماعی هردو- به این معنا که یکی عارف و دیگری متشرع است- بر تصویرسازی­های بهشت و دوزخ اثر گذاشته است. بهشت و دوزخ در ارداویراف­نامه براساس کارکردهای اجتماعی افراد و مبتنی بر بینش گیتی­شناختی زرتشتیان ترسیم می­شود؛ درحالی که در التوهم تأکید بر دوری و نزدیکی به خداوند است. باوجود اندیشه اسلامیِ محاسبی، مراحل سفر در هردو یکسان است و غایت هردو رسیدن به «روشنی بیکران». اگرچه عروج محمل موقعیتی تاریخی و اجتماعی است، هردو اثر بر الگوی جمعی کمال­یابی که از ریشه­های عمیق برخوردار است، منطبق می­شوند. محاسبی با گزینش آیات، احادیث و به‌کارگیری قدرت تأویل، مشاهدات خود را با الگوهای جمعی کمال سازگار کرده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


آموزگار، ژاله (1362). " دو ار داویراف نامه". آینده. س9.ش2.ص95
الیاده، میرچاه (1389). رساله در تاریخ ادیان. ترجمه جلال ستاری. تهران سروش.
الیافی، عبدالکریم (1411). " ابوعبداله حارث بن اسدالمحاسبی و کتابه التوهم. التراث العربی. الععد 4. صص 34-7.
الیافی، عبدالکریم (1411 .(» ابوعبدااللهالحارثبن اسد المحاسبی وکتابه التوهم». التراث العربی. العدد
34 . 7- صص. 4
اینالجیق، شوقیه (1370» .(حارثبن اسد محاسبی و کتاب القصد او». ترجمه توفیق سبحانی. معارف.
. 108 80 - صص. 23ش
ابوعلیسینا (1375 .(معراجنامه. تصحیح نجیب مایل هروی. مشهد: آستان قدس.
بهمنی، کبری و سهیلا صلاحیمقدم (1394» .(بازگشت به مرکز در التوهم حارث محاسبی». مجله
انجمن ایرانی زبان و ادبیات عربی. ش35 .صص - 79 100.
پورنامداریان، تقی (1383 .(رمز و داستانهای رمزی در ادب فارسی. تهران: علمی فرهنگی
توکلی، طاهره ( 1387 ( .» تاریخ و فرهنگ اسلام: محاسبی زنجیرهای مفقود میان عرفان و تشیع .» مجله
مشکوه. ش . 98 صص102 -125 .
ساندرز، ن.ک. (1382 .(بهشت و دوزخ در اساطیر بینالنهرین. ترجمه ابوالقاسم اسماعیلپور. تهران:
کاروان.
سلطانی، سیما (1384» .(گناهان زنان در ارداویرافنامه». زن در توسعه و سیاست. ش13 .صص143 -
. 154
شمیسا، سیروس (1383 .(انواع ادبی . تهران: فردوس.
صلاحیمقدم، سهیلا (1386 .(بررسی تطبیقی جلالالدین محمد مولوی و ویلیام بلیک. تهران:
سوسن.
دهقان، مصطفی (1381» .(بررسی کتابشناختی: تاریخچه تحقیقات ارداویرافنامه». کتاب ماه تاریخ
و جغرافیا. ش63 .صص 15 -9 .
زرینکوب، عبدالحسین (1389 .(دنباله جستوجو در تصوف ایران. تهران: امیرکبیر.
غنی، قاسم (1386 .(تاریخ تصوف در اسلام. تهران: زوار.
ژینیو، فیلیپ (1386 .(ارداویرافنامه. ترجمه ژاله آموزگار. تهران: معین و انجمن ایرانشناسی فرانسه.
قلیزاده، خسرو (1387 .(فرهنگ اساطیر ایرانی برپایه متون پهلوی. تهران: پارسه.
کربن، هانری (1387 .(ارض ملکوت. ترجمه سید ضیاءالدین هشترودی. تهران: طهوری.
گیلگمش ( 1384 .(ترجمه احمد شاملو. چ3 .تهران: نشر چشمه.
مارک، هنری (1391» .(تعریف و عملکرد ادبیات تطبیقی .» ترجمه فرزانه علویزاده. فصلنامه ادبیات
تطبیقی. ش6 .صص -54. 73
محمود کاشانی، عزالدین (1382 .(مصباحالهدایه و مفتاحالکفایه. اهتمام عفت کرباسی و برزگر
خالقی. تهران: زوار.
محاسبی، حارث (2008 .(آداب النفوس، ویلیه التوهم. بیروت، لبنان: مؤسسه الکتاب الثقافیه.
مفتاح، الهامه (1381» .(شامانگرایی و دین مغولان». مجله فرهنگ و تاریخ. ش43 .صص139 -188 .
مقابله، د. جمال (2010 .(تجلیات الإسراء و المعراج فی نثر العربی .عمان: دارإزمنه.
معصومی، غلامرضا (1388 .(دایرهالمعارف اساطیر و آیینهای باستانی جهان. ج1 .تهران: سوره مهر
نامورمطلق، بهمن (1391» .(سفرنامههای جهان مردگان» در تخیل و مرگ در ادبیات و هنر . بهکوشش علی عباسی. تهران: سخن. -
ندا، طه (1394 .(ادبیات تطبیقی. ترجمه حجت رسولی. تهران: دانشگاه شهید بهشتی. -
نجومیان، امیرعلی (1391 به«). سوی تعریفی تازه از ادبیات تطبیقی و نقد تطبیقی». مجله پژوهشهای ادبی. س9 .ش38 .صص115 -139.
نیبرنگ، ه.س. (1359 .(دینهای ایران باستان. ترجمه سیفالدین نجمآبادی. تهران: مرکز مطالعه فرهنگها.
Papan-matin, F. (2006). The Univeiling of Secrets Kashf al Asrar. Boston: Brill.