استادیار گروه زبان و ادبیات عربی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران
چکیده
ثمار‌القلوب کتابی در لغت عربی و شامل مضاف‌و‌مضاف‌الیه‌ها و اسم‌های منسوبی است که تا عهد ثعالبی نیشابوری، یعنی اوایل قرن پنجم هجری، در زبان عربی رواج داشته است. با توجه به پیشینه دادوستدهای فرهنگی و زبانی که بین زبان فارسی و عربی وجود داشته، جلوه‌هایی از فرهنگ، عناصری از زبان و برخی اشارات تاریخی مربوط به ایران و زبان فارسی در این اثر بازتاب یافته است. در پژوهش حاضر، به بررسی انعکاس زبان فارسی و جلوههای فرهنگ ایرانی در ثمار‌القلوب پرداخته شده است که آنها را تحت چهار عنوانِ مسائل اجتماعی- فرهنگی، خصوصیات مناطق و نواحی، اشارات تاریخی و مسائل زبانی دسته‌بندی نموده‌ایم. شیوه بررسی ما در این مقاله، توصیفی- تحلیلی است. پرسش اصلی تحقیق این است که واژگان فارسی دخیل و ساختارهای فرهنگی اثرگذار در زبان عربی که در ثمار‌القلوب موجود است، به کدام‌یک از ابعاد زبان فارسی و زندگی اجتماعی ایرانیان مربوط است؟ فرضیۀ ما این است که تأثیرات زبان فارسی، بیشتر مربوط به حوزۀ زندگی شهرنشینی و آیین پادشاهی و کشورداری باشد که شیوه زندگی قبیلهای و بادیهنشینی عرب، فاقد آنها بوده است. ذکر اسامی مکان‌ها، خوراکی‌ها، پوشیدنی‌ها، محصولات و خصوصیاتی که ویژۀ یک شهر یا منطقه است نیز در مرتبه بعدی قرار میگیرد.
پژوهش های ادبیات تطبیقی