بررسی تطبیقی «اسلوب معادله» در شعر سعدی و متنبّی

در گستره ادبیات تطبیقی، شعر سعدی و متنبّی را از بسیاری جهات قابل مقایسه دانسته­اند. یکی از نقاط مشترک در شعر این دو شاعر فارسی‌زبان سده 6 ق و عرب‌زبان سده 4 ق، کاربرد آرایه «اسلوب معادله» در انواع گوناگون شعری است و همین امر بسیاری از منتقدان را بر آن داشته است که سعدی را از نظر مضمون و اسلوب شعری، پیرو متنبّی، شاعر پرآوازه عرب، بدانند. این مقاله بر آن است ضمن تحلیل آماری اسلوب معادله در کلیّات سعدی و دیوان متنبّی، به بسامد مضامین یکسان بین این دو شاعر بپردازد و پس از آن، توانایی دو شاعر را در بهره‌گیری از عناصر اصلی شعر (عاطفه، تخیّل، زبان)، مورد سنجش قرار دهد و نیز پشتوانه فرهنگی شعر و تحرّک و پویایی تخیّل هریک را نشان دهد. در راستای این اهداف، به نظر می‌رسد دایره واژگانی و تخیّل سعدی از متنبّی گسترده‌تر است و «منِ» شخصیِ سعدی، به‌ویژه در حکمت­هایش، به «منِ» بشری بیشتر نزدیک شده است؛ نیز شعر سعدی از شعر متنبّی، پشتوانه فرهنگی نیرومندتری دارد؛ دو سوی اسلوب معادله از رهگذر تخیّلش دارای ابداع، تنوّع و پویایی هستند و در‌مجموع، اسلوب معادله، شعر سعدی را از عواطف انسانی سرشار ساخته است. از‌این‌رو، موضوع پیروی کامل سعدی از متنبّی- دست‌کم در حوزه اسلوب معادله- چندان درست نمی­نماید.