نگاهی تطبیقی به قصه‌ی انیمیشن ژاپنی ماجرای شاهزاده کاگویا و حکایت سیاه‌پوشان از هفت‌پیکر نظامی و بررسی نشانه‌های تعامل فرهنگی

نویسنده
دانشیار و عضو هیأت علمی گروه عمومی دانشکده‎ی کاربردی دانشگاه هنر ایران.
چکیده


نگاه تطبیقی به فرهنگ و آثار ادبی و هنری دو کشور ایران و ژاپن یکی از راه‌هایی است که می‌تواند برخی از همانی‌ها در این حوزه‌های تمدنی غنی را برای محققان به نمایش گذاشته و بسا به مسیری برای کشف تعاملات بیشتر منجر گردد. از این منظر در این مقاله تلاش می‌شود به روش توصیفی- تحلیلی و با رویکردی تطبیقی و بینامتنی به این پرسش اصلی پاسخ داده شود که با توجه به همزمانی حدود شکل‌گیری افسانه‌ی ژاپنی مرد بامبوشکن (که مبنای اقتباس انیمیشنی با نام ماجرای شاهزاده کاگویا است) و حکایت سیاه‌پوشان از هفت‌پیکر نظامی، چه تشابهاتی بین آنها وجود داشته و چه نتایجی از آن قابل تصور است. بر این اساس به نظر می‌رسد چارچوب داستانی مشابه در آغاز و انجام و پایان تراژیک، کارکرد نزدیک شخصیت‌های اصلی و فرعی با مرکزیت درون‌مایه‌ی غنایی و اهمیت نقش‌آفرینی زنانه در جایگاه بلند معشوق و ساخت اتمسفر شبیه به هم در دو داستان در چارچوب بیان نمادین، همگی از مواردی است که نشان می‌دهد علی‌رغم تفاوت‌های عمیق دو تمدن شرق و غرب قاره، این دو داستان شباهت‌های قابل توجهی با یکدیگر داشته و می‌توان وجود نوعی از تعاملات فرهنگی میان ادبیات ایران و ژاپن را محتمل در نظر گرفت.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


1. آربری، جان آرتور. (1371) ادبیات کلاسیک فارسی، ترجمه اسدالله آزاد، مشهد: آستان قدس رضوی.
2. براهنی، رضا. (1362) قصه‌نویسی، چاپ سوم، تهران: نشر نو.
3. بری، مایکل. (1385) تفسیر مایکل بری بر هفت‌پیکر نظامی، ترجمه جلای علوی‌نیا، تهران: نی.
4. پورشبانان، علیرضا. (1400) «درآمدی بر ظرفیت‌های مطلوب هفت‌پیکر نظامی برای ساخت بازی رایانه‌ای در سبک نقش‌آفرینی»، مجله مطالعات ادبیات کودک، سال 13، شماره 1 (پیاپی 25) بهار و تابستان، 55-82.
5. پورنامداریان، تقی. (1386) رمز و داستان‌های رمزی در ادب فارسی، چاپ پنجم، تهران: علمی و فرهنگی.
6. پیژو، ژاکلین و جودین، ژان ژاک. (1369) ادبیات ژاپن، ترجمه افضل وثوقی، مشهد: آستان قدس رضوی.
7. تاکه شی، موراماتسو (1374) «ژاپن‌شناسی: نگاهی به تاریخ و جامعه و فرهنگ ژاپن»، ترجمه هاشم رجب‌زاده، مجله کلک، شماره 65، 41-54.
8. تاواراتانی، ناهوکو. (1385) مار و کاج، سمبول‌های جاودان در ادبیات فارسی و ژاپنی، تهران: گلشن.
9. ثروت، منصور. (1370) آیینه حکمت در آثار نظامی، تهران، امیرکبیر.
10. حمیدیان، سعید. (1388) آرمانشهر زیبایی: گفتارهایی در شیوه بیان نظامی، چاپ دوم، تهران: علم و دانش.
11. الخطیب، حسام. (1999) الافاق الادب المقارن، عربیاً و عالمیاً. بیرون و دمشق: دارالفکر.
12. داد، سیما. (1371) فرهنگ اصطلاحات ادبی، تهران: مروارید.
13. دومارژری، دیان (1385) «ادبیات ژاپن و زنانگی تهدید کننده»، ترجمه اصغر نوری، مجله سمرقند، بهار و تابستان، شماره 13 و 14، 175-179.
14. رادفر، ابوالقاسم. (1371) کتابشناسی‌نظامی‌گنجوی، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
15. رجب‌زاده، هاشم. (1374) «زنان در ژاپن، دیروز و امروز»، مجله کلک، شماره 65، 81-89.
16. شکری، حسن و محمدی راد، امیرعباس. (1400) «دگردیسی عناصر سنتی ژاپنی منتخب موجود در انیمه افسانه پرنسس کاگویا در چارچوب الزامات تصویری مدرن»، نشریه رهپویه هنر/هنرهای تجسمی، دوره 4، شماره 4، زمستان، 39-49.
17. شمیسا، سیروس. (1388) نقد ادبی، چاپ سوم از ویرایش دوم، تهران: میترا.
18. شهابی، علی‌اکبر. (1334) نظامی شاعر داستان‌سرا، تهران: کتابخانه ابن‌سینا.
19. شورل، ایو. (1389) ادبیات تطبیقی، ترجمه طهمورث ساجدی، چاپ دوم، تهران: امیرکبیر.
20. صفا، ذبیح الله. (1363). تاریخ ادبیات ایران، ج 2، چاپ ششم، تهران: فردوسی.
21. طایفی، شیرزاد و پورشبانان، علیرضا. (1390) «شخصیت‌های نمایشی در هفت‌پیکر نظامی»، مجله تاریخ ادبیات، شماره 69، پاییز و زمستان، 89-104.
22. فاضلی، فروهر. (1370) «ادبیات ژاپن از آغاز تا امروز»، مجله ادبستان فرهنگ و هنر، شماره 17، 26-31.
23. فتوحی رودمعجنی، محمود. (1389) بلاغت تصویر، چاپ دوم. تهران: سخن.
24. قریشی، زهراسادات. (1389) نقد و تحلیل روایت در داستان‌های هفت‌پیکر با رویکردهای ساختارگرایی و پساساختارگرایی، تهران: علم و دانش-ثامن الحجج.
25. مارتین، والاس. (1386) نظریه‌های روایت، ترجمه محمد شهبا، چاپ دوم، تهران: هرمس.
26. مرکوس، کینگا. (1389) «افسانه‌های مشترک ایران و ژاپن»، ترجمه حمیدرضا مردد، فصلنامه تاریخ روابط خارجی، سال 11، شماره 43، تابستان، 217-225.
27. معین، محمد. (1338) تحلیل هفت‌پیکر نظامی، تهران: دانشگاه تهران.
28. میرصادقی، جمال و میرصادقی، میمنت. (1377) واژه‌نامه هنر داستان‌نویسی، تهران: کتاب مهناز.
29. نامورمطلق، بهمن (1388) «از تحلیل بینامتنی تا تحلیل بیناگفتمانی»، پژوهشنامه فرهنگستان هنر، شماره 12، 73-94.
30. نجفی، ابوالحسن (1387) ادبیات تطبیقی و قلمرو آن، نشریه ادبیات و زبان‌ها، گزارش فرهنگستان زبان و ادب فارسی، شماره 8، 62-65.
31. نظامی، الیاس بن یوسف. (1384) هفت‌پیکر، تصحیح حسن وحید دستگردی، تهران: زوار.
32. نوروزی، یعقوب و قهرمانی، حجت‌الله (1390) نظامی، شاعری صوفی مسلک، فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی، سال 7، شماره 25، زمستان، 1-18.
33. یاوری، حورا (1374) روانکاوی و ادبیات، تهران: تاریخ ایران.
34. Aston. W.G (1981) (Shinto). Encyclopaedia of Religion & Ethics. by James Hastings. New york. Edinberg.
35. Abrams, M. H (1971), A Glossary of Literary Terms, HoltRine Hard Winston, Third Edition.
36. Clements, Jonatan, (2010) Schoolgirl Milky Crisis: Adventures in the Anime and Manga Trade. A-Net Digital LLC.
37. Groot. Kirsten (2018) Isao Takahata’s “The Tale of the Princess Kaguya”: why Taketori Monogatari’s final scene was omitted, JS Afstudeer Seminar (MACH 3), universitei Leiden.
38. Jackson, Paul.(2015) “Changing of the seasons: Isao Takahata's 'The tale of the princess Kaguya'.”Metro Magazine: Media & Education Magazine, No. 185, 88-92
39. Shirane, Haruo (2008). Envisioning The Tale of Genji: Media, Gender, and Cultural Production. New York: Columbia University Press .
40. Van Tieghem. Paul. (1951). La littérature comparée. Paris: Armand Colin.