تحلیل روانشناختی شخصیت از زیرشاخه‌های نقد روانشناختی است که در آن، شخصیت داستانی مانند شخصیت در دنیای واقعی تحلیل‌می‌شود و با تحلیل محتوای داستان، الگوهای رفتاری شخصیت‌ها تبیین‌می‎گردد. اریک برن در نظریّۀ تحلیل رفتار متقابل، حالات و شخصیت‌های انسانی را به سه الگوی رفتاری والد(باورهای تقلید‌ شده و درون‌فکنی‌ شده)، کودک (رفتار‌های هیجان‌زده وغرایز سانسور نشده) و بالغ (پردازشگر ومنطق‌گرا) تقسیم‌ و بیان‌می‌کند که سه ‌بعد شخصیتی فوق در همۀ انسان‌ها موجود است؛ اما یک بُعد، چیرگی بیشتری دارد و انسان تکامل یافته باید بتواند هر سه بعد را در جای خود به‌کارگیرد؛ چراکه این امر به درک متقابل و بهبود روابط میان انسان‌ها می‌انجامد. در این پژوهش با استمداد از ماهیت بینارشته‌ای نقد روانشناختی آثار ادبی، دو رمان جزء از کل اثر استیو تولتز و انجمن شاعران مرده اثر ان. اچ. کلاین بام با استفاده از نظریه تحلیل رفتار متقابل اریک برن به روش توصیفی-تحلیلی مقایسه و تحلیل شده‌اند. نتایج حاصل از پژوهش نشان ‌می‌دهد که شخصیت‌های اصلی در رمان‌های یادشده با استفاده از قدرت انتخاب، آزادانه و به ارادۀ خود تغییر می‌کنند و به تحریکات جدید پاسخ‌های منطقی می‌دهند. افزون بر آن شخصیت‌های اصلی دو رمان برگزیده اگر چه در دو زبان و دو فضای فرهنگی متفاوت، و با اختلاف در بازه زمانی حدوداً 1۰ ساله، در دو کشور مختلف خلق شده‌اند، از منظر تحلیل رفتار متقابل از الگوی مشابهی پیروی می‌کنند، به گونه‌ای که چهارچوب، ساختار، رکن و پیام اصلی هر دو رمان بر قالب شدن اندیشه‌های بالغ استوار است.