کارل ریموند پوپر(1902- 1994)، فیلسوف اتریشی، دیدگاه خود را با عنوان عقلانیت انتقادی مطرح­کرد و به سرعت این نظریه در ابعاد متفاوت زندگی بشر سایه­افکند. این دیدگاه با منسوخ­ساختن دیدگاههای فلسفه سنتی یا عقلانیت فراگیر، تحوّلی مهم در زمینه معرفت­شناسی بود. عقلانیت انتقادی، با نفی انحصار حقیقت به فرد یا گروه خاصّی، دستیابی به حقیقت مطلق را رد­می­کند. لزوم تعقّل درباره مسائل مختلف و تلاش برای بهبود خطای خود در پرتو توجّه به استدلال انتقادی دیگران، نزدیکی به حقیقت را امکانپذیر­می­سازد. این پژوهش به شیوه­ای تحلیلی- توصیفی با مطالعه همه جنبه­های نظریه وی، آن را در پنج محور عمده طبقه­بندی­کرده­است. پس از آن با مطالعه دیوان غزلیات حافظ، شاعر نامدار ایران در قرن هشتم ه.ش. و تأکید بر ماهیت انتقادی آن، شباهتهای اساسی این دو متفکّر منتقد شرح و طبقه­بندی­شده­است. شباهتهای ساختاری اندیشه حافظ، با تأکید بر ماهیت شهودی معرفت وی و عینی­گرایی و جامعه­محوری همزمان آن، در پنج مقوله ویژگی معرفت و صاحبان آن، منابع معرفت و شیوه­های کسب آن و نمودهای اخلاقی و مذهبی معرفت ارائه­شده­است. شباهتهای اساسی این مقایسه، دیدگاه فرازمانی حافظ و اندیشه انتقادی جامع وی را در برخود با ناملایمات روزگارش اثبات­نموده­است.

واژه‌های کلیدی: عقلانیّت انتقادی، معرفت شهودی، کارل پوپر، غزل حافظ.

متن کامل [PDF 521 kb]   (793 دریافت)