زبان قرآن و به تبع آن زبان عربی، زبان نخست دنیای اسلام است. پس از ورود دین مبین اسلام به ایران و پذیرش این دین نجات‌بخش از سوی مردم، تأثیر همه‌جانبه آن بر تمام شئون فرهنگی و اجتماعی ایرانیان آغاز شد. بخش دیگری از اثرپذیری زبان و فرهنگ ایرانیان در مواجه با میراث منظوم و منثور به زبان عربی است که یا اغلب به وسیله ایرانیان نگاشته شده است یا ایرانیان در آثار خود از میراث عرب‎های مسلمان سود جسته‌‎اند. تأثیر این زبان در زبان فارسی در لایه واژگانی با دامنه گسترده و بعضاً نحوی با دامنه محدود باقی نماند، بلکه در لایه‎های دیگر زندگی معنوی ایرانیان نیز نمودار گشت و علاوه‏ بر پاسخ به نیازهای ایرانیان در حوزه‏های یادشده، به تقویت همه‏جانبه ‎زبان فارسی نیز منجر شد. نویسندگان فارسی‏زبان با آگاهی از این موضوع، سال تا سال و با شیوه‏های گوناگون به دامنه تأثیرپذیری‏های خود افزودند و از این راه موجبات پیوند هرچه بیشتر زبان و ادب فارسی را با زبان قرآن و فرهنگ اسلام فراهم کردند. بدون تردید فهم بخش عظیمی از میراث به‎جا مانده از این تأثیر و تأثر، که در زبان و ادبیات غنی فارسی به یادگار مانده، موقوف به دانستن ریشه‎های اصلی آن است که در قرآن کریم، احادیث نبوی (ص) و گفتار ائمه معصوم (ع) پراکنده است. نگارندگان در این مقاله، بخشی از شیوه‌های اثرپذیری فارسی‌زبانان از مأثورات عربی را بر اساس یافته‏های مکتب فرانسویِ ادبیات تطبیقی در نوشته‌های منثور آشکار، بسامد مأثورات هفتگانه شاملِ آیات، احادیث، اشعار، امثال، جمله‏های دعایی، عبارت‏ها و اقوال را در ده متن منثور فارسی از سده چهارم تا ششم هجری ارزیابی کردند. روش کار بدین قرار بود که نخست پژوهشگران طرح، مأثورات عربی را با لحاظ دسته‏بندی‏هایِ هفتگانه، استخراج و در فرم‏های ویژه طراحی‌شده ثبت کردند. این مأثورات پس از اعراب‏گذاری و ترجمه به برنامه اندنوت (EndNote) منتقل و در مرحله پایانی، خروجی‏های مورد نظر در نرم‏افزار اس‏پی‏اس‏اس (Spss) تجزیه و تحلیل شد. بر اساس نتایج تحقیق، بیشترین بسامد در کتاب‌ها به‌ترتیب متعلق به جملات دعایی و نیز عبارت‌ها و اصطلاحات، آیات و احادیث بوده است. مأثورات هفتگانه در تمام کتاب‌های منتخب به‌جز الابنیه عن حقایق الادویه، که فقط سه آیه در آن وجود دارد، به‌وضوح مشاهده می‌شود.

واژه‌های کلیدی: ادبیات تطبیقی، تاثیر و تاثر، مأثورات عربی، متون منثور فارسی، آیات، احادیث، اشعار، امثال، جمله‏ های دعایی، عبارت‏ها و اقوال

متن کامل [PDF 792 kb]   (3449 دریافت)